401 tác giả và 959 tác phẩm trường ca Việt Nam
Cùng tác giả và độc giả gần
xa,
Qua nhiều năm quan tâm và
với gần 2 năm nay, sau khi đưa ra luận điểm “trào lưu trường
ca Việt Nam như là một trường phái sáng tác”, chúng tôi đã cập nhật
trên nhiều trang mạng trong và ngoài nước, danh sách tác giả và tác phẩm trường
ca Việt Nam.
Bài giới thiệu đó gồm 4
phần:
Phần I : Lời dẫn của Trần
Thiện Khanh
Phần II: Quan niệm về tính
trường ca và việc lập danh sách tác giả, tác phẩm trường ca Việt Nam.
Phần III: Danh sách tác giả,
tác phẩm trường ca Việt Nam.
Để tiện theo dõi, toàn bộ
các danh sách (cập nhật 7/3/2012) đã đăng trong mục Diễn đàn của Phongdiep.net
tại đường dẫn
Phần IV: Lời tạm kết - “Thức
dậy, (con khủng long) trường ca vẫn còn đó!”
*
QUAN NIỆM VỀ TÍNH TRƯỜNG
CA VÀ VIỆC LẬP DANH SÁCH TÁC GIẢ, TÁC PHẨM TRƯỜNG CA VIỆT NAM
Đây đang là cơ sở cho một
đề tài không dễ dàng - bởi có lẽ là lần đầu tiên - đề cập khái niệm “tác gia
trường ca Việt Nam” và việc phân loại, nhận định có hệ thống và toàn diện loại
hình này trong văn học Việt Nam hiện đại.
Hơn hai năm qua, chúng tôi
thấy có một số bài liên quan như sau:
-“Đến trường phái
thơ Việt từ cảm thức hậu hiện đại Việt”; Đỗ Quyên, Tạp
chí Sông Hương số 257 tháng 7/2010, và tapchisonghuong.com.vn 30/7/2010
- “Đối thoại về trường ca và trường ca
Việt Nam hiện đại”; Phỏng vấn của Trần Thiện Khanh, Tạp chí Thơ
(Hội Nhà văn Việt Nam) số 11/2009, và vanhocquenha.vn
17/9/2010
- “Những thể loại văn
vần có dung lượng lớn như là tiền đề của tư duy về hình thức” (Trích luận
án “Thể loại trường ca trong văn học hiện đại Việt Nam”); Diêu Thị Lan
Phương, Đại học Quốc gia Hà Nội 15/6/2011
- “Tản mạn về
trường ca”;
Trần Đình Sử, Tạp chí Văn nghệ Quân đội số 700 đầu tháng 7/2009, và
vannghequandoi.com.vn
24/7/2009
- “Những đặc điểm
của trường ca”; Nguyễn Trọng Tạo, nguyentrongtao.org
8/6/2011
- “Trường ca về
thời chống Mỹ trong văn học hiện đại Việt Nam” (Tóm tắt luận án); Nguyễn
Thị Liên Tâm, phongdiep.net 3/9/2010
- “Trường ca với tư
cách là một thể loại mới”; Nguyễn Văn Dân, Tạp chí Sông Hương số
230 tháng 4/2008, và tapchisonghuong.com.vn
16/4/2008
- “Yếu tố tự sự trong trường ca trữ
tình hiện đại”; Diêu Thị Lan Phương, Tạp chí Nghiên
cứu văn học số 4/2009, và vienvanhoc.org
- “Đôi nét về
trường ca những năm gần đây từ góc nhìn thể loại”; Lưu Khánh
Thơ, vannghequandoi.com.vn
22/5/2010
- “Trường ca hôm
nay viết về thời đánh Mỹ”; Nguyễn Thanh Tú, Tạp chí Văn nghệ Quân đội
số 705 đầu tháng 27 cuối tháng 12/2009, vannghequandoi.com.vn 4/1/2010
- “Trường ca
Việt, một cách nhìn...”; Yến Nhi, vanchuongviet.org 27/1/2010
- “Hệ thống các trường ca, sử thi
Tây Nguyên”; Linh Nga Niê Kdăm, dotchuoinon.com 4/7/2011
- “Đặc điểm giọng
điệu trong trường ca sử thi hiện đại”; Nguyễn Thị Liên Tâm, Tạp
chí Khoa học Xã hội Nhân văn (Đại học Sư phạm TP HCM) số 23 (57)
10/2010, và phongdiep.net 4/7/2011
- “Hai đặc điểm cơ
bản của trường ca Việt Nam hiện đại”, Mai Bá Ấn, phongdiep.net 4/7/2011
- “Sự phức hợp và
đa dạng về thể thơ trong trường ca sử thi hiện đại”; Nguyễn Thị
Liên Tâm, phongdiep.net 23/06/2011
- “Về các khuynh
hướng phát triển trường ca Việt”; Hà Quảng, vanvn.net 6/9/2011
- “Nghĩ về một số
“phản trường ca”; Diêu Lan Phương, Tạp chí Văn nghệ Quân đội
số cuối tháng 12/2010, và vannghequandoi.com.vn
4/1/2011
- “Trường ca Thu
Bồn - Thể loại và cấu trúc”; Mai Bá Ấn, vanchuongviet.org 13/2/2012
- “Thanh Thảo với
trường ca”; Chu Văn Sơn, vietvan.vn
và phongdiep.net 12/1/2010
- “Thanh Thảo - Ông
hoàng của trường ca”; Mai Bá Ấn, vanchuongviet.org 2/2/2012
- “Ba bài viết về
tập trường ca Lòng hải lý”; Hà Li, Lưu Nguyễn, Phi Hà, trieuxuan.info 21/7/2011
Nếu nói về số lượng, kể từ
thời Thơ Mới tới nay, con số chúng tôi đang có được là khoảng 401 tác giả Việt
Nam đã viết ít nhất một trường ca hoặc một bài thơ dài mang ý nghĩa
tương đương trường ca, với tổng số khoảng 959 tác phẩm.
Một cách tương đối, có thể
xem Huy Thông là trường ca gia Việt Nam đầu tiên với tác phẩm nổi tiếng Tiếng
địch Sông Ô ra đời năm 1935, và mới nhất là tác giả Lê Hưng Tiến với trường
ca Ễn lên đêm (NXB Hội Nhà văn, 12/2011).
Các yếu tính nghệ thuật của
thể loại để khu biệt “trường ca” giữa các tác phẩm thơ khác luôn là nan đề
trong cả sáng tác lẫn lí luận văn học đương đại, ở Việt Nam và trên thế giới.
Có lẽ, nhờ tự mang trong mình sự bất định thể loại, trường ca đã là một trong
những Đứa Con kỳ khôi - già xưa nhất, tươi lạ nhất và hoành tráng nhất - của
Người Mẹ Văn Chương.
Bằng quan niệm mới về thể
tài, và trong sự cẩn trọng thông lệ cho một công việc phân định không thể tránh
được độ bấp bênh nào đó, chúng tôi thử đề nghị một số tiêu chí, khi thành lập
danh sách, cũng như phân loại tác giả, phê bình tác phẩm.
Với trường ca, và các loại
hình tương tự (anh hùng ca, sử thi, ngâm khúc, diễn ca, trường thi…) thường
không khó lắm để nhận dạng qua cấu trúc và dung lượng, dù được viết theo khuynh
hướng nào: cổ điển, hiện đại hay hậu hiện đại. Riêng với thơ dài có tính
trường ca – điểm mới của khảo cứu này – quả là không dễ định vị! Đến nay,
trong tổng số 401 tác giả, có 290 tác giả trường ca và 111
tác giả thơ dài có tính trường ca: trung bình mỗi tác giả đã viết
hơn 2 tác phẩm có tính trường ca. Đây là những “con số biết nói”, bởi chúng vừa
có hàm ý tượng trưng vừa mang giá trị cụ thể! (Mời xem các Danh sách số 1,
1a, 1b, 1c, 1d)
Trong khi khảo sát, chúng
tôi coi “trường ca” và “thơ dài có ý nghĩa tương đương” bao gồm các loại hình
văn vần - trừ truyện thơ và tất nhiên cả kịch thơ -
mang dung lượng lớn với phương thức tự sự hay trữ tình, cấu trúc có hay
không có cốt truyện, câu chuyện. Ở các sáng tác đó, tính trường ca
được thể hiện hài hòa qua: a) Thể tài: mang tinh thần và nội dung không như của
từng cá thể, hay giữa các cá thể, mà thuộc về giá trị chung - đất nước, quê
hương, nhân loại, dân tộc, cộng đồng…- trong một chủ đề nhân văn nhất định
có ý nghĩa xã hội rộng lớn. (Đây nên được xem như kim chỉ nam về tư duy thể
loại trên bản đồ nghệ thuật thơ có tính trường ca!); b) Cảm hứng: ấn
tượng chấn động, cảm xúc cao sâu; c) Giọng điệu và tư duy: mạnh hoặc nhanh,
hùng ca hoặc bi ai hoặc hài hước, với chủ đích lôi cuốn với thái độ chủ
quan; d) Cấu trúc và thủ pháp: sử dụng một số hình thức, kỹ thuật của “trường
ca chuẩn tắc” (chương/khúc/đoạn, pha trộn thể loại, đa ngữ điệu, cân bằng các
giá trị đối lập, v.v…); e) Dung lượng: Khoảng 750 chữ trở lên (có thể ít hơn,
tùy ý nghĩa từng bài).
Và chúng tôi mạnh dạn dùng
một tên gọi mới, không thuộc về thể tài mà với ý biểu tượng, như một sự “vinh
danh”: Tiểu trường ca. Đó là các thi phẩm có: Dung lượng hơn một
bài thơ bình thường (tùy ý nghĩa từng bài); Thi pháp mang tính trường ca; Tác
giả đã quen thuộc; Và nhất là, từng tạo tiếng vang trong dư luận xã hội và môi
trường văn học, mang dấu ấn thời đại, lịch sử… (Danh sách số 2 – Phác thảo)
Do lấy tính trường ca làm đích, ở đây cũng phân biệt 2 loại: thơ dài có tính
trường ca và thơ dài không có tính trường ca. Sắp tới, sẽ hoàn thiện Danh
sách số 2 (Những bài thơ như là “tiểu trường ca” Việt Nam), và hy
vọng sớm công bố Danh sách số 3 (Tác giả thơ dài tiêu biểu Việt Nam).
Dường như vẫn còn một dấu
hỏi luôn neo trong đầu mỗi người ham thích tìm hiểu sinh hoạt sáng tác văn học:
Tổng số các nhà thơ Việt, từ thời Thơ Mới đến nay, khoảng chừng bao nhiêu? (Xin
nêu một xác định riêng về “nhà thơ” ở đây: Đó là tác giả của những sáng tác thơ
được đánh giá, lưu giữ trong một cộng đồng nhất định).
Ở tầm tay hạn hẹp, bằng
phương pháp thống kê, chúng tôi tạm ước tính: Tất cả có lẽ là khoảng 2000
nhà thơ Việt Nam hiện đại? Tóm tắt 2 cách định lượng: Một,
ngoại suy từ một số danh sách chuẩn, hoặc tương đối chuẩn, như: khoảng 460 nhà
thơ hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (trong tổng số 1245 hội viên); 785 nhà thơ
tiêu biểu thế kỷ 20 (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam cinet.gov.vn); danh sách tác giả thơ của những trang mạng
văn học quan trọng ở trong và ngoài nước như vanvn.net,
thivien.net, vanchuongviet.org,
phongdiep.net, nhavanhanoi.vn,
thica.net, tienve.org, damau.org, gio-o.com, talachu.org, newvietart.com, vi.wikipedia.org, và của một số tạp chí
quan trọng ở hải ngoại như Hợp Lưu, Văn Học, Tạp Chí Thơ, Văn, Việt...
Hai, suy diễn theo số lượng tác giả trường ca và thơ dài mà chúng tôi “có trong
tay” (với các chọn lựa khác nhau có thể vuông tròn thừa thiếu trên thực tế là
400) và theo 5 danh sách quen thuộc (45 tác giả trong Thi nhân Việt Nam
/ Hoài Thanh – Hoài Chân, 200 tác giả trong Thơ Việt Nam thế kỷ 20 / Hội
Nhà văn Việt Nam, 317 tác giả thơ tình 1954-1975 miền Nam Việt Nam / gio-o.com, 100 bài thơ Việt Nam hay nhất thế kỷ 20 /
Trung tâm Văn hóa Doanh nhân, và 100 bài thơ chọn lọc thế kỷ 20 / Gia
Dũng), chúng tôi đã rút ra được “tỷ lệ vàng 1/5” cho số các thi sĩ sáng
tác theo phong cách trường ca trên tổng số các nhà thơ nói chung. Thật cân
xứng: bàn tay có 5 ngón tay thơ thì người Việt dành 1 ngón cho thơ trường ca!
Chúng ta có thể tự hỏi:
Hiện tại trên thế giới liệu có nền thơ ở một quốc gia nào khác, của một dân tộc
nào khác, có tỷ lệ các “nhà trường ca” cao như ở Việt Nam không? Đã từng có nền
văn học nào trên thế giới mà thể loại trường ca đạt tầm vóc về nghệ thuật, tư
tưởng, số lượng tác giả và nhất là tác dụng xã hội, như dòng trường ca chiến
tranh Việt Nam 1963-1975 và hậu chiến tranh 1975-1986 không?
Ngoài một số ít tác giả là
thi hữu đã cung cấp trực tiếp tác phẩm, nguồn tham chiếu chính của chúng tôi là
các trang mạng; một phần vì hiếm có cơ hội cập nhật sách báo in ấn ở Việt Nam.
Thành thật xin lỗi về thiếu sót, nhầm lẫn chắc sẽ có ở nhiều mặt (tiêu chí
tuyển chọn, vấn đề văn bản và xuất bản…), nhất là với các tác giả, tác phẩm
trường ca đã xuất bản mà danh sách chưa có được!
Cũng bởi thế, chúng tôi
mong nhận được ý kiến đóng góp cũng như thông tin về tác phẩm, tác giả thơ có
tính trường ca Việt Nam. Các ý tưởng và bài vở thích hợp – khi được người gửi
đồng thuận - có thể tham gia vào bản thảo cuốn sách dự tính mang tên “Một
cách tìm hiểu trường ca Việt Nam”.
Chân thành cám ơn những
cộng tác, giúp đỡ vô giá của các tác giả và độc giả, các thi sĩ và nghiên cứu
gia, độc lập hay trong các cơ quan, tổ chức văn học, ở trong và ngoài nước;
cũng như những báo chí, trang mạng đã và sẽ giới thiệu các danh sách này. Xin
ghi nhận tấm thịnh tình từ: Các bạn văn đầu tiên đã đọc và cổ vũ, như nhà lí
luận-phê bình Trần Thiện Khanh và các nhà thơ Khế Iêm, Mai Văn Phấn, Trần Anh
Thái, Nguyễn Đức Tùng; Các nhà thơ, nhà văn, nhà nghiên cứu như Nguyễn Anh
Nông, Diêu Lan Phương, Đặng Tiến Huy, Duy Phi, Hoàng Thư Ngân, Nguyễn Hữu Quý,
Trần Nhuận Minh, Nguyễn Anh Tuấn, Từ Nguyên Tĩnh, Hàn Thủy, Đỗ Minh Tuấn, Nhật
Tuấn, Vũ Ngọc Dung, Nguyễn Hoàng Đức cùng nhiều tác giả, độc giả khác đã
có những thông tin, trao đổi quý báu kể từ sau danh sách đầu
tiên (7/7/2010), mà đáng kể nhất là có được 30 tác giả cùng khoảng
50 tác phẩm nhờ tham khảo thống kê của nhà nghiên cứu-phê bình Mai Bá Ấn. Đặc
biệt, nhà thơ Trần Quốc Minh đã nhiệt thành giới thiệu một số tác giả, công phu
sao chép trích lược tác phẩm cần thiết, khi đại diện cho chúng tôi liên lạc với
các tác giả ở Hải Phòng - một vùng đất sản sinh “trường phái thơ Hải Phòng”,
trong đó có dòng trường ca đặc sắc với khoảng 27 tác giả mà cuốn sách sẽ dành
sự quan tâm cần thiết. Cũng vậy, với thông tin và trích dẫn bài vở chọn lọc,
nhà văn Nguyễn Tiến Hải, từ nguồn tư liệu phong phú của quân đội, đã tận tình
bổ sung nhiều tác giả, tác phẩm, cùng các sáng tác đang hoàn thành từ các trại
sáng tác…
Ngoài các hồi âm chúng tôi
trực tiếp nhận được, dưới đây là một số ý kiến, nhận xét trên các trang mạng,
báo chí:
- “Đỗ Quyên và Trường ca Việt Nam”;
PV Toquoc, vanhocquenha.vn 13/9/2010
- “Trường ca cần một cách nghĩ tương xứng”;
Nguyễn Hoàng Đức, trannhuong.com 14/3/2012
Thưa Quý tác giả và độc
giả,
“Thói quen cứ muốn lập danh
sách cho mọi thứ nghe có vẻ tùy tiện hoặc vô lí: Những người lập danh sách đã
để ngỏ cả khoảng trống vô tận cho những người bình luận khi mọi sự sáng tỏ, mặc
dầu lí do hợp lí nhất của việc lập danh sách là để khích lệ những nhà bình luận
ấy. Văn chương hay tự nó nói lên tất cả, và còn nói mãi; những nhà văn hay nhất
hôm nay còn đang viết là những người mà cháu chắt của chúng ta sẽ đọc. Thế
nhưng, sự quyến rũ của ‘danh sách’ đã ăn sâu vào não trạng chúng ta (“20 tác giả dưới 40 tuổi
của văn học Mỹ”; Ban biên tập The New Yorker; Theo bản dịch của Hiếu
Tân)
Chúng tôi tán đồng! Và đấy
là một trong vài lí do để chia sẻ nơi đây các danh sách tác giả, tác phẩm
trường ca Việt Nam.
Thư từ, bài vở xin gửi về
email: truongcaviet@yahoo.com
Trân trọng
Vancouver, 15/3/2012
Đỗ Quyên
No comments:
Post a Comment