Thơ rác: Giá trị gì mà nghiên cứu!
.
Hơn mười năm trước, trên internet xuất hiện loại sản phẩm được gọi là "thơ" của một số người mà sau khi công bố, đã lập tức được định danh là "thơ rác, thơ dơ".
Rồi cùng với thời gian, được vài ba cây bút là
người Việt ở nước ngoài cổ vũ, mấy người viết này không dừng lại ở thứ ngôn từ
tục tĩu mà đã đi xa hơn, bằng việc sử dụng sản phẩm của họ để công kích một số
giá trị cao quý của dân tộc, công kích chế độ xã hội. Và đáng tiếc, tại một
trường đại học, thứ "thơ" chủ yếu trôi nổi trên internet ấy lại có
người nghiên cứu, ca ngợi, và có thể đã được truyền bá trên giảng đường?
Cuối tháng 12-2011, Trung tâm văn hóa Pháp tại
Hà Nội (L’Espace) ra thông cáo báo chí về việc tổ chức cuộc tọa đàm với chủ đề:
"Những tiếng nói ngầm: thơ Việt Nam hậu đổi mới" - thảo luận về một
xu hướng vận động trong thơ Việt Nam đương đại, trong đó khẳng định: "Buổi
thảo luận là một nỗ lực đưa ra những kiến giải về xu hướng vận động của văn
chương "ngầm" trong bối cảnh nghệ thuật phi chính thống Việt Nam, một
xu hướng đã nổi lên và phát triển như một đối trọng văn hóa đáng kể với văn chương
dòng chính trong sự thoái trào của làn sóng Đổi mới và bối cảnh toàn cầu hóa,
từ khoảng những năm 90 của thế kỷ trước đến nay... Nhã Thuyên sẽ trình bày một
phần kết quả nghiên cứu trong dự án cá nhân Những tiếng nói ngầm trong thơ Việt
Nam hậu đổi mới, trong đó nhấn mạnh vào sự cần thiết của việc hiểu bối cảnh
hình thành, phát triển, sự tiếp nối/đứt đoạn của thơ Việt Nam đương đại với
truyền thống, quá trình bên lề hóa như một nỗ lực khẳng định những tiếng nói
khác trong văn chương, với sự đề cập sâu hơn ở các hiện tượng thơ như nhóm Mở
miệng và các nhà thơ bên lề khác". Sau đó, dù cuộc tọa đàm không tiến hành
thì theo Nhã Thuyên, tạp chí Tia sáng và Không gian sáng tạo Trung Nguyên đã
cho chị "cơ hội để công bố một phần kết quả nghiên cứu của mình trong buổi
thuyết trình thay thế Một góc thơ Việt Nam đương đại vào ngày
23-6-2012".
Từ sự kiện này, một câu hỏi đặt ra là: Công
trình nghiên cứu của Nhã Thuyên có giá trị tới mức nào để L’Espace tổ chức tọa đàm?
Câu hỏi này có lẽ chỉ người liên quan mới có thể trả lời. Còn đọc Những tiếng
nói ngầm của Nhã Thuyên công bố trên một trang mạng của người Việt ở nước ngoài
và so sánh với Luận văn thạc sĩ khoa học Ngữ văn (bản hiện lưu tại Thư viện Đại
học Sư phạm Hà Nội có số V-LA1/4784 - Luận văn) của Đỗ Thị Thoan - tức Nhã
Thuyên, do PGS, TS Nguyễn Thị Bình hướng dẫn, bảo vệ năm 2010 tại Trường đại
học Sư phạm Hà Nội, với đề tài Vị trí của kẻ bên lề: thực hành thơ của nhóm Mở
miệng từ góc nhìn văn hóa sẽ thấy mối khăng khít giữa hai văn bản, nếu không
nói Những tiếng nói ngầm thoát thai, mở rộng từ Luận văn. Vì thế, một câu hỏi
khác lại được đặt ra: Thơ của nhóm Mở miệng có giá trị như thế nào để Trường
đại học Sư phạm Hà Nội thực hiện một luận văn thạc sĩ và bảo vệ thành công 10/10;
và từ góc nhìn văn hóa, Đỗ Thị Thoan cùng người hướng dẫn đã đánh giá ra sao về
các sản phẩm của Mở miệng?
Giữa những năm 90 của thế kỷ trước, một vài
trang mạng ở nước ngoài công bố sản phẩm của một số người viết ở trong nước tụ
tập trong nhóm tự đặt tên là Mở miệng. Thời kỳ đầu, mấy người này chủ yếu lấy
thơ của tác giả khác rồi sửa sang, thêm thắt để biến thành của mình. Như từ bài
thơ Thời hoa đỏ của Thanh Tùng, Bùi Chát đã chế tác thành Thời hoa đỏ lè với
các câu như: "Dưới màu hoa như lửa cháy khát khao nhậu - Anh nắm tay em
bước dọc con đường vắng vẻ..." và có người gán cho công việc đó cái nhãn
hiệu mỹ miều là "giễu nhại"! Dần dà, mấy người trong Mở miệng bắt đầu
công bố các văn bản chứa đầy thứ ngôn từ tục tĩu mà dẫn lại ở đây sẽ là xúc
phạm văn hóa, xúc phạm thơ ca, và chắc chắn cả những người ca ngợi cũng không thể
đọc cho con cái họ nghe. Và rồi, Mở miệng không dừng lại ở sự tục tĩu, họ đã
dùng "thơ" để công khai bày tỏ thái độ chống đối, phỉ báng một số giá
trị cao quý của văn hóa dân tộc. Sự xuất hiện của thứ "thơ" bẩn thỉu
này sớm bị phê phán, như đầu năm 2006 báo Công an TP Hồ Chí Minh đăng bài Nhóm
"Mở miệng" với thứ rác rưởi được gọi là thơ của Trúc Linh. Về
"thơ" của một số người, trong đó có nhóm Mở miệng, nhà thơ Triệu Lam
Châu khẳng định: "Tâm hồn chân chính của mỗi bạn đọc yêu thơ cần phải tăng
cường sự miễn dịch đối với những loại thơ như vậy hoặc tương tự như thế!".
Có thể coi đánh giá của Hoàng Lan trên một website của người Việt ở nước ngoài
là phù hợp sản phẩm đó: "Cảm giác chung khi tiếp cận những bài thơ trên là
một cảm giác không thoải mái chút nào, không "thơ" chút nào. Người
đọc bị cuốn vào một thế giới xô bồ, bực bội, bế tắc, đạp đổ và văng tục vào tất
cả... đọc những bài thơ trên đây, người đọc bị choáng trong một thế giới mà ở
đó ý thức văn hóa, ý thức về cái đẹp, ý thức về những quan hệ nghĩa tình gia
đình, cộng đồng, dân tộc không còn nữa, mà nhường chỗ cho cái tôi cực đoan ít
nhiều đã bị tha hóa... đọc những bài thơ ấy người đọc bình thường sẽ bỏ đi. Vì
trong khi đối thoại với nhà thơ, họ luôn bị nhà thơ văng tục vào mặt (...), luôn
phải hứng chịu những bực bội, những đập phá, những hành vi thiếu văn hóa của
nhân vật trong thơ. Điều đáng thương là không biết nhà thơ bực bội vì cái gì,
muốn văng tục vào cái gì, muốn đạp đổ vào cái gì"!
Một góc nhìn lệch lạc
Tại Hội nghị Lý luận phê bình văn học lần thứ
III do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức mới đây, sau khi có nhà nghiên cứu lên
tiếng phê phán Luận văn của Đỗ Thị Thoan, một đại biểu đến từ Đại học Sư phạm
Hà Nội biện hộ đó là nghiên cứu cá nhân, là quyền của nhà nghiên cứu. Điều này
không sai, nhưng thử hỏi: Nghiên cứu để biến "thơ rác, thơ dơ" thành
giá trị văn hóa thì liệu có phù hợp với phẩm cách nhân văn của nhà nghiên cứu
hay không? Tại sao các nhà nghiên cứu ở trường này không tự mình tiến hành mà
lại đặt nó "lên vai" học trò, lẽ nào đó là thủ pháp "mượn tay
học trò" để không phải chịu trách nhiệm? Việc đào tạo, đăng ký và thông
qua đề cương, phân công người hướng dẫn, bảo vệ, và đánh giá luận văn cao học
là một quy trình nghiêm ngặt. Học viên không thể tự đi đến đích cuối cùng nếu
không nhận được sự nhất trí của cả quy trình. Vì thế, vấn đề đặt ra là: Với
những nội dung như vậy tại sao Luận văn của học viên Đỗ Thị Thoan lại có thể
được nhất trí 10/10, phải chăng các cá nhân liên quan tới Luận văn đều không e
dè với các ngôn từ tục tĩu mà Đỗ Thị Thoan dẫn lại trong Luận văn? Chẳng lẽ họ
không thấy Luận văn rất thiếu tính khoa học, mà gần như là tập hợp của một số
bài báo? Chẳng lẽ họ cũng coi Mở miệng là một "huyền thoại" khi đồng
tình với điều tác giả Luận văn viết: "Cùng với sự nổi tiếng của Mở miệng,
Nxb Giấy vụn đã trở thành một huyền thoại: Nxb ngoài luồng, huyền thoại về La
Hán Phòng nơi hội tụ các anh em giang hồ, huyền thoại về sự thăm dò của an
ninh, huyền thoại của những kẻ sẵn sàng "đái vào Chúa"... Những huyền
thoại xây dựng hình ảnh Mở miệng: lạ, phá phách, phá hỏng tiếng Việt, phản
kháng về chính trị, chống đối chính quyền. Họ là kết hợp của cách tân và phản
kháng" (Luận văn, tr.57)!? Tóm lại, dẫu thế nào cũng không thể nhân danh
khoa học để biện hộ cho việc làm ra các sản phẩm "phản văn hóa". Và
đáng quan ngại là căn cứ vào chương trình giảng dạy bộ môn văn học Việt Nam ở Trường
đại học Sư phạm Hà Nội, liệu ai có thể bảo đảm rằng, "kết quả nghiên
cứu" của Ths Đỗ Thị Thoan và PGS, TS Nguyễn Thị Bình về Mở miệng đã không
được truyền bá trên giảng đường, chí ít là cho sinh viên ngành văn học?
N.Huy
Đừng lạm dụng danh nghĩa trí thức
Những ngày qua nhiều tờ báo đưa thông tin về
luận văn thạc sĩ của tác giả Đỗ Thị Thoan, mang tên: "Vị trí của kẻ bên
lề: Thực hành thơ của nhóm Mở Miệng từ góc nhìn văn hóa”, thuộc chuyên ngành
Văn học Việt Nam, mã số 602234, đã được Hội đồng chấm luận văn của Trường Đại
học Sư phạm Hà Nội chấm điểm. Được biết tại Hội nghị Lý luận-Phê bình văn học
lần thứ III do Hội Nhà văn Việt Nam
tổ chức đầu tháng 6 vừa rồi, các giáo sư đã choáng váng trước thông tin này.
Bởi vì ai cũng biết nhóm Mở Miệng là gì? Đó là một nhóm tác giả xuất hiện từ
cách đây hàng chục năm với những bài được họ gọi là "thơ” như chính họ
thừa nhận, là thơ dơ, thơ rác rưởi, thơ nghĩa địa… ngôn ngữ thơ thô tục bẩn
thỉu, nghệ thuật thơ bế tắc lập dị. Họ giễu nhại các danh nhân nhằm hạ bệ các
thần tượng của dân tộc. Những bản photo của nhóm Mở Miệng đã bị thu hồi và tiêu
hủy, xin nhắc lại, là từ cách đây hàng chục năm. Vậy mà nay trong một môi
trường là chiếc "máy cái” của ngành giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội đã để một
cán bộ làm luận văn tán dương nhóm này. Ngay tại Hội nghị Lý luận - Phê bình văn
học, nhà nghiên cứu văn học Nguyễn Văn Lưu đã gọi đây là "một luận văn
kích động sự phản kháng và chống đối”. Giáo sư Phong Lê hai lần lên diễn đàn đề
nghị các cơ quan chức năng phải làm việc nghiêm khắc và xử lý thích đáng đối
với tác giả bản luận văn cũng như Hội đồng chấm luận văn.
Rõ ràng “đây là một bản luận văn trá hình mang
nội dung chính trị phản động”. Nó trá hình ở chỗ mượn cụm từ “góc nhìn văn hóa”
để khảo sát một hiện tượng văn học, nhưng thực chất để tung hô, cổ xúy cho một
“thực hành thơ bên lề” có tư tưởng chống đối cái trung tâm, cái chính thống,
chống lại định hướng, chống lại thiên chức phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân
của văn học và nhà văn. Tán thưởng quan điểm “nổi loạn là điều kiện của sáng
tạo”, xuýt xoa tấm tắc khen “thơ rác, thơ dơ”, thơ tục tằn bẩn thỉu… thì “góc
nhìn văn hóa” ấy là văn hóa gì? Nó phản động ở chỗ chuyển từ ý thức phản biện
khoa học sang ý thức phê phán để chống đối, nổi loạn, lật đổ. Trong khi toàn
Đảng và toàn dân ta đang ra sức học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí
Minh thì nó tìm cách giải thiêng hình tượng Bác Hồ, mang những bài viết, lời
phát biểu và những bài thơ của Người ra để chế tác và giễu nhại… Đây là biểu
hiện hết sức trắng trợn của những người tự nhận là “cách tân, đổi mới” nhưng thực
chất là mượn văn nghệ để làm ngọn cờ chính trị hòng lật đổ chế độ, thay đổi thể
chế.
Và đặc biệt, sự trá hình, sự phản động chính trị
trong trường hợp này là hết sức nghiêm trọng và nguy hiểm, vì đây không phải là
những tài liệu, bài viết phát tán trôi nổi trên internet để các cư dân mạng có
thể tiếp nhận ở những mức độ khác nhau, mà đây lại là một luận văn thạc sĩ cao
học, được làm và bảo vệ trong một cơ sở giáo dục-đào tạo bậc đại học của Nhà
nước, nên nó có tính pháp quy. Theo đó, nó sẽ được lưu trữ trong thư viện quốc
gia, làm tài liệu chính thức cho các đối tượng nghiên cứu, tham khảo. Tác giả
luận văn lại là người giảng dạy văn học cho sinh viên sư phạm, nghĩa là những
tư tưởng của tác giả sẽ được tiếp nhận và sẽ được truyền lại cho nhiều thế hệ
trẻ nữa.
Môi trường giáo dục nếu không nghiêm cẩn và
chuẩn mực, sẽ vô cùng nguy hại.
K.An
Cần có một Hội đồng thẩm định lại!
Theo tôi, một luận văn để xảy ra tình
trạng như đã nêu trong Hội nghị lý luận-phê bình văn học lần thứ III (6-2013),
rõ ràng cần có một Hội đồng thẩm định lại để minh bạch hóa vấn đề, nhằm đạt tới
một chuẩn mực và công bằng cho tất cả. Đây là trường hợp “hy hữu”. Bởi thế, Hội
đồng thẩm định ngoài các nhà khoa học cần có mặt của một số nhà văn, nhà lý luận-phê
bình văn học và văn hóa học. Nhà văn, PGS, TS VĂN TUỆ QUANG - ĐHQG Hà Nội đã
khẳng định như vậy khi nói về luận văn thạc sĩ cao học của giảng viên Đỗ Thị
Thoan.
Tôi hơi lạ là tại sao lại xuất hiện một luận
văn kiểu như vậy ở một trường đại học. Vì rằng, thông thường, chẳng hạn như bên
trường tôi, một đề tài nghiên cứu ở cấp cử nhân còn phải thông qua Hội đồng
khoa học. Một luận văn ThS thì thuộc cấp cao hơn, quy trình còn nghiêm ngặt
hơn. Thứ nhất, đối tượng nghiên cứu (dù là khóa luận tốt nghiệp cử nhân) không
thể là những tài liệu phi chính thống - tức các văn bản chưa được khẳng định
chính thức (là các tài liệu trên các trang mạng, tài liệu truyền tay). Một khóa
luận hay luận văn mà ngay đối tượng đã không tường minh thì mọi phân tích lập luận
sẽ không đủ sức thuyết phục.
Một vấn đề cũng rất quan trọng khác là luận
văn đã được thực hiện theo phương pháp nghiên cứu nào? Nói cụ thể là cơ sở lý
thuyết của luận văn là gì? Lý thuyết này bắt đầu từ đâu? Ở thế giới bắt đầu có
từ khi nào? Việt Nam tiếp nhận nó theo cách nào…? Rõ ràng, không phải lý thuyết
nào có trên thế giới là đều có thể áp dụng vào Việt Nam hay một nước nào đó.
Vấn đề “giải thiêng” là vấn đề thuộc phạm trù văn hóa, triết học và lịch sử. Mà
nói đến văn hóa, lịch sử thì đặc trưng dân tộc không thể bỏ qua được. Còn cơ sở
để chấm điểm khóa luận, luận văn hay luận án TS thì có 3 vấn đề rất quan trọng:
Đối tượng nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và kết quả nghiên cứu. Ba vấn đề
này liên quan rất mật thiết với nhau. Người chấm phải đánh giá cả 3 điều này.
Theo tôi, một luận văn để xảy ra tình trạng
như đã nêu trong Hội nghị lý luận-phê bình văn học lần thứ III (6-2013), rõ
ràng cần có một Hội đồng thẩm định lại để minh bạch hóa vấn đề, nhằm đạt tới một
chuẩn mực và công bằng cho tất cả. Đây là trường hợp “hy hữu”. Bởi thế, Hội
đồng thẩm định ngoài các nhà khoa học cần có mặt của một số nhà văn, nhà lý
luận-phê bình văn học và văn hóa học./.
* Nhà phê bình Văn học Chu Giang, nguyên
Giám đốc Nhà xuất bản Văn học
Tôi nghi ngờ không biết những người này có
phải đang toan tính dùng văn chương làm chính trị? Nhưng, làm chính trị đâu có
dễ như làm mấy câu thơ rác của họ. Họ làm gì chả ai cấm được họ, kể cả pháp
luật một khi họ đã liều, đã nổi điên, nổi đóa (thì họ đòi tự do kia mà). Song,
đương nhiên họ sẽ phải lãnh chịu sự tương tác từ đối tượng mà họ tác động vào.
* Nhà văn Văn Chinh
Nếu chị Nhã Thuyên - Đỗ Thị Thoan coi thơ rác
thơ dơ của nhóm Mở Miệng là một thực thể, một đối tượng cần nghiên cứu thì đó
là việc của chị, quyền của chị. Nhưng một khi đã biến nó thành luận văn, truyền
bá cho nó một cách hằn học và nhất thiết coi cái tục, cái nhảm nhí của Mở Miệng
là trung tâm của văn học tương lai nước nhà thì chị đã trở thành lực cản cho mỹ
cảm và văn học lành mạnh rồi.
* Ông Bùi Trần Lê Văn, Hội VHNT Tiền
Giang
Một hiện tượng thơ ca không tiêu biểu, không
chính thống, không được công nhận của một nhóm người lại trở thành đề tài
nghiên cứu ở bậc cao học, được chính danh công nhận và lưu trữ làm tài liệu
nghiên cứu phổ biến trong một trường đại học cấp quốc gia. Và những vị giáo sư,
tiến sĩ khả kính ngồi ở ghế hội đồng cũng đồng tình và cổ súy cho những tư
tưởng lệch lạc kia?
* Sinh viên Hà Thị Quỳnh, K55 Văn
học, ĐHQG Hà Nội
Là một
sinh viên văn khoa, tôi hết sức bối rối trước một bài luận văn đề cao tư tưởng
sai trái như vậy mà lại chưa được xử lý mặc dù dư luận đã lên tiếng khá nhiều.
Thứ ngôn ngữ rác rưởi ấy không thuộc về thế giới của thơ ca. Đồng ý rằng hiện
nay, VHNT được tự do trong sáng tác và tự do trong phương pháp tiếp nhận. Tuy
nhiên, không thể lợi dụng sự tự do ấy để tuyên truyền một thứ văn thơ có tính
chất đồi bại, phá hoại thuần phong mỹ tục của người Việt Nam. Tác giả luận văn
đã ca ngợi một thái độ “nổi loạn” ẩn chứa đằng sau thứ ngôn ngữ dung tục, chẳng
khác nào tiếp nối cho quan điểm chống phá ấy. Tư tưởng của bản luận văn này rất
nguy hại đối với những người yêu văn học và đang ngồi trên giảng đường văn khoa
như chúng tôi.../.
No comments:
Post a Comment