TẾ HANH – “NGƯỜI RỤT RÈ NGƯỢNG NGHỊU NHƯ MỘT CHÀNG RỂ MỚI”

 Nhà thơ Tế Hanh bên sân ga cũ

Trong Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh nhận xét: Tế Hanh là một “người rụt rè ngượng nghịu như một chàng rể mới”.

Đó là Tế Hanh ở tuổi còn trẻ lắm, đang học trung học và mới bước vào làng thơ. Sau này, khi tham gia Cách mạng tháng Tám năm 1945, làm Trưởng ty Giáo dục thành phố Đà Nẵng, Ủy viên Thường vụ Chi hội Văn nghệ Liên khu 5, Tế Hanh sống chan hòa với cán bộ, nhân viên cơ quan khu rất thân tình, cởi mở. Ông trầm tĩnh, ít nói nhưng đã góp phần không nhỏ trong những câu chuyện gây cười sảng khoái lúc sinh hoạt cơ quan hay gặp gỡ bạn bè.

Một lần, vào năm 1950, các cán bộ Chi hội Văn nghệ Liên khu 5 ngồi nói chuyện vui sau giờ làm việc, nhà văn Nguyễn Văn Bổng có ý kiến là: Khu 5 ta có bốn tỉnh Tây Nguyên rất rộng lớn, có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số nhưng trong Ủy ban Kháng chiến - Hành chính khu chỉ có một ông Y Vang, đại biểu các dân tộc thiểu số là ủy viên, như vậy là quá ít, nên có thêm một vài ủy viên người dân tộc thiểu số nữa mới phải.

Chưa ai có ý kiến gì. Bỗng nhà thơ Tế Hanh phát biểu: “Tôi thấy trong Ủy ban khu đã có đến bốn, năm vị là người dân tộc thiểu số rồi còn gì!”. Ai nấy rất ngạc nhiên nhìn vào nhà thơ. Tế Hanh điềm nhiên nói tiếp: “Ngoài ông Y Vang ra, tôi thấy còn có bốn ông Y nữa. Đó là các ông Y Trông = ông Tri (Trần Đình Tri), Y Chông = ông Chi (Nguyễn Văn Chi), Y Vỗng = ông Vỹ (Tôn Thất Vỹ) và Y Sỗng = ông Sỹ (Nam Trân Nguyễn Học Sỹ, Chánh văn phòng Ủy ban)”.

Mọi người cười thú vị về trò chơi nói lái của nhà thơ. Nhà thơ trẻ Phạm Hổ liền ứng khẩu: “Ai bảo Tế Hanh là ngượng nghịu? Không, tế Hanh nghịch lắm chứ!”. Nhà phê bình văn học Phan Xuân Hoàng đế thêm: “Tế Hanh tinh tế và rất hóm. Cứ đọc câu Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng trong bài Quê hương thì đủ biết”. Phan Xuân Hoàng cố ý nói lái hai chữ hồn làng theo kiểu Khu 5 làm tăng thêm tiếng cười rôm rả.

Thời kỳ chỉnh huấn năm 1953, ở các lớp cán bộ khu, tỉnh, học viên thảo luận rất sôi nổi về lập trường giai cấp, về viễn cảnh xã hội tương lai. Lúc nhàn đàm, Tế Hanh nêu lên một luận điểm “nổi tiếng”: Sau này, khi thế giới đại đồng rồi thì giai cấp tư bản và các giai cấp khác về kinh tế sẽ không còn nữa. Lúc đó, xã hội loài người sẽ xuất hiện giai cấp tư bản và giai cấp vô sản tình yêu!

Nhà thơ giải thích thêm: Giai cấp tư bản tình yêu là những văn nhân, thi sĩ, họa sĩ, đặc biệt là các nhạc sĩ hát hay đàn giỏi, được nhiều người đẹp say mê. Họ tán tỉnh đâu là thành công đó. Còn những người không có chất sĩ trời phú cho thì thất bại trong tình trường và trở thành vô sản tình yêu!

“Phát hiện” của nhà thơ làm cho không khí buổi nhàn đàm sôi nổi hẳn lên. Có người bổ sung: Không đợi đến cái xã hội đại đồng xa lơ xa lắc ấy, ngay bây giờ đây, lắm anh thi sĩ, nhạc sĩ đã là tư bản tình yêu gây ra biết bao ảo mộng cho các cô gái trẻ.

Ở Khu 5 thời chống Pháp, cán bộ cấp khu, nhất là giới văn nghệ sĩ, ai cũng biết nhà văn Phan Thao. Ông là nhà trí thức đẹp trai, đĩnh đạc, đàng hoàng, được tín nhiệm cao. Cùng lúc, ông đảm đương nhiều chức vụ quan trọng: Phó chủ tịch Liên đoàn Văn hóa kháng chiến miền Nam Trung Bộ, Chi hội trưởng Chi hội Văn nghệ khu, trưởng đoàn đại biểu Quốc hội các tỉnh miền Nam Trung Bộ…

Ở tuổi ngoài ba mươi, ông vẫn chưa lấy vợ. Gia đình, bạn bè, đồng chí, đồng nghiệp thúc giục ông chọn người “nâng khăn sửa túi”, sẵn sàng làm ông mai, bà mối. Nhưng ông vẫn cứ điềm nhiên, không tỏ rõ ý kiến. Hồi ấy, ở cơ quan Hội Phụ nữ cứu quốc khu có hai cán bộ nữ tuổi ngoài đôi mươi, khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang, đủ cả công, dung, ngôn, hạnh.

Đó là các chị Bích Hà, quê ở Thừa Thiên và Bích Anh, quê ở Bình Định. Bạn bè “vun quén” cho ông, đề nghị ông chọn một trong hai người. Phan Thao cứ tỉnh bơ, không tỏ rõ “tình kiến”, vẫn “thản nhiên như mặt nước đầm Ô Loan”.

Tăng Lộc, cán bộ Văn phòng chi hội, đồng hương Quảng Ngãi với Tế Hanh, hỏi nhà thơ: Đố anh biết bao giờ Phan Thao lấy vợ? Không cần suy nghĩ, Tế Hanh trả lời ngay: Bao giờ phụ nữ “đi hỏi” đàn ông thì Phan Thao lấy vợ.

Rồi, Tế Hanh lặng lẽ lấy giấy bút ra viết bài thơ trêu thủ trưởng của mình, dán lên bích báo của cơ quan chi hội:

Thao thao trôi giữa đôi giòng Bích Chẳng biết rồi đây ghé bến nào Thừa Thiên hay là Bình Định đó Lòng tôi cảm động thấy nao nao Đêm nay tôi ngủ ở ngoài sân Hết áo cho nên phải ngủ trần Tôi thấy sương khuya đà lạnh lạnh Buồn tình tôi bứt nắm lông chân Sự đời sao lắm chuyện lôi thôi Chẳng lẽ mình tôi lấy cả đôi Còn trách tôi sao không dứt khoát Tôi nói tôi yêu Bích báo rồi! Suốt cả đời tôi tôi chỉ mong Đàn bà quyền lợi hơn đàn ông Tôi đợi cô nào “đi hỏi” quách Không lo tán tỉnh cũng nên chồng!

Bài thơ không ký tên người viết. Có người nghi tác giả là Hà Đăng, đương kim “chủ bút” bích báo. Hà Đăng đề nghị bạn đọc tra “tự dạng”. Vì bài báo viết tay mà chữ của Tế Hanh thì trong cơ quan rất nhiều người biết, cho nên rất dễ tìm ra “thủ phạm”.

Một lần nữa, Phạm Hổ lại được dịp tái khẳng định nhận xét của mình: “Tế Hanh nghịch lắm chứ!”. Phan Xuân Hoàng cười ha hả: “Tôi đã bảo Tế Hanh hóm lắm mà!”.

Bài thơ chỉ “xuất bản” một lần ngắn ngủi, đến hôm nay hơn nửa thế kỷ vẫn còn in đậm trong lòng bạn đọc nét hóm Tế Hanh.

ĐẶNG MINH PHƯỢNG