CUỘC TỌA ĐÀM TẠI TRỤ SỞ BÁO VIỆT NAM NÉT: “BÓNG DÁNG NÀNG THƠ TRONG CUỘC SỐNG HIỆN ĐẠI”

(3 khách mời: Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Phó Chủ tịch Hội Nhà Văn Việt Nam, nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp - Viện trưởng Viên văn học Việt Nam và Nhà thơ Phan Hoàng – UV BCH Hội Nhà văn TPHCM, Chủ biên website: http://nhavantphcm.com.vn/).
.

Các khách mời đang trao đổi về bóng dáng nàng thơ. Trái qua:
Nhà thơ Phan Hoàng,  Nguyễn Quang Thiều , nhà báo Đỗ Ngân Phương
và nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp tại cuộc tọa đàm.

- Phải chăng khi đời sống vật chất đã tạm ổn thì con người lại mong muốn tìm về với đời sống tinh thần đích thực là trở lại với thơ...?

Việt Nam vốn là đất nước yêu thơ ca, nơi mà mỗi người dân đều có thể xuất khẩu thành thơ. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, khi cả đất nước tập trung vào phát triển kinh tế, nhà nhà lo làm giàu thì thơ ca có vẻ bị lãng quên… Những nhà thơ muốn in thơ phải tự bỏ tiền, thơ bày bán mà có rất ít người mua, làm thơ bị coi là “rỗi việc”. Nhưng điều này dường như đang thay đổi.

Một cuộc thăm dò mới đây của VietNamNet cho thấy thơ vẫn bán khá chạy trên thị trường sách. Một liên hoan thơ quốc tế lần đầu tiên được tổ chức ở Việt Nam với sự tham dự của 80 nhà thơ quốc tế. Và ngày thơ Việt Nam ngày càng đông đảo người tham dự. Phải chăng khi đời sống vật chất đã tạm ổn thì con người lại mong muốn tìm về với đời sống tinh thần đích thực và phải chăng xã hội hiện đại với quá nhiều áp lực đã khiến cho những người trẻ muốn tìm một kênh giải tỏa lòng mình qua thơ…?

Tất cả những câu hỏi và những vấn đề này đã được giải đáp qua cuộc tọa đàm về Thơ do VietNamNet tổ chức 14h30 chiều 9.2 với sự tham gia của 3 khách mời là: Phó Chủ tịch Hội Nhà Văn Việt Nam, Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Viện trưởng Viên văn học Việt Nam, nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp và Nhà thơ Phan Hoàng.

NỘI DUNG CUỘC TỌA ĐÀM:

- Nhà báo Đỗ Ngân Phương: - Theo nhận định của các anh, có đúng là thơ ca đang quay trở lại với đời sống hiện nay không?

Nhà thơ Phan Hoàng

- Nhà thơ Phan Hoàng: Tôi là một người làm thơ đến từ TP.HCM. Về mặt lý thuyết anh Thiều và anh Điệp đã nói rồi. Theo tôi, thơ ca không bao giờ mất đi nhưng chúng ta làm thế nào lại là điều đáng nói. Thơ ca luôn là điểm tựa cho mọi người. Khi đời sống khá lên một chút thì thơ ca càng cần thiết. Tôi quê gốc Phú Yên, nơi từng tổ chức đêm thơ Nguyên Tiêu đầu tiên đầu tiên. Người dân ở đây dù trong khó khăn, trong bão táp thì thi ca cũng làm cho họ nguôi ngoai.
Tôi luôn nhìn thơ ở hai góc độ, một là cái nền hai là cái đỉnh. Chúng ta có nền thơ ca rộng từ thủ đô đến thị xã. Như năm nay, ngày thơ phổ biến chứng tỏ nó đi vào đời sống sâu rộng. Nhưng khi thơ ca đi sâu vào đời sống hình thành bộ phận nhỏ hình thành một số người hư danh muốn trở thành một nhà thơ.

Để trở thành một nhà thơ đích thực phải có một quá trình. Về mặt xuất bản, tôi nhìn nhận hai trung tâm lớn như Hà Nội, TP.HCM không phải nhà xuất bản nào cũng đứng ra để xuất bản thơ. Như nhà xuất bản Kim Đồng nhưng tôi được biết đó là sự tài trợ. Gần đây có anh Nguyễn Quyến - bạn tôi dù thời gian gần đây không làm thơ nhưng cũng tài trợ cho thơ ca.
Thơ là một hàng hóa cao cấp thì chúng ta có nhiều cách, nhiều kênh đưa thơ ca vào đời sống. Và cần nhiều mạnh thường quân để tài trợ cho thơ ca.

- Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp: Thứ nhất, một nhà nghiên cứu nổi tiếng có nói mọi thứ có thể qua đi nhưng văn hoá có thể quay trở lại. Những động thái gần đây cho thấy văn hoá mà cụ thể là thơ đang quay trở lại với cuộc sống. Thứ hai, sau liên hoan thơ quốc tế ở Quảng ninh, tôi có gặp 3 nhà thơ và qua trao đổi, họ làm cho tôi hiểu hơn về thơ. Thơ có thể đi qua mọi rào cản, vì thế thơ sẽ tền tại khi nào con người còn tồn tại.

Đã có lúc chúng ta hơi sao nhãng, nhưng ngày thơ mới đây là một minh chứng cho thấy Thơ vẫn hiện diện trong đời sống của chúng ta.

- Nhà báo Đỗ Ngân Phương: Thời nay rất ít những tác phẩm được đông đảo độc giả đón nhận, thuộc lòng. Điều này có thể lý giải là nguyên nhân do đâu?

- Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp:  Đây là một vấn đề phúc tạp, bởi lẽ chúng ta không thể lấy một cái nhìn này mà áp đặt cho cái nhìn khác. Trung Quốc vĩ đại về thơ ca là thế mà cũng có hiện trạng này. Vào giai đoạn của Xuân Diệu công chúng chỉ có một sự lựa chọn. Giờ độc giả có rất nhiều sự lựa chọn khác nhau. Văn học thơ ca giai đoạn này đa giọng điệu. Sau một giai đoạn hơi chững lại, ngôn ngữ thi ca như thi pháp có bước tiến mới. Có thể thấy rằng, sự kết tinh mật độ thơ mới có thể dày đặc. Nhưng 30 năm sau, khi đánh giá văn học giai đoạn này sẽ tìm được những kết tinh văn thơ giai đoạn này. 

- Nhà báo Đỗ Ngân Phương: Xin cho biết các quan điểm của các anh về nhận định công tác phê bình thơ hiện nay chưa mạnh?

- Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp:  Câu hỏi đụng đến một vấn đề đích đ áng. Chúng ta đòi hỏi nhà thơ đổi mới thì người đọc cũng phải đổi mới. Khi nhà thơ đổi mới mà người đọc vẫn nhìn nhà thơ với quy chế cũ thì điều này thật đáng buồn. Đất diễn cho phê bình thơ hạn hẹp. Khi chúng ta tâm huyết ít đi, những người đam mê phê bình thơ ít đi, nhiều khi nhà thơ như độc diễn. Gần đây trình diễn thơ theo kiểu sắp đặt là hình thức đưa thi ca gần hơn với đời sống bởi nhiều người coi thưởng thức thơ là thứ xa xỉ.

- Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều: Tôi nghĩ rằng Hội nhà văn chỉ có thể trở thành mội nơi để trợ giúp các nhà phê bình bây giờ. Tôi hoàn toàn nhất trí với anh Điệp về vấn đề tiếp nhận thơ. Việc phê bình thơ cần dựa trên một thiện chí. Phê bình thơ hiện nay đòi hỏi rất nhiều. Cách nhìn nhận thiển cận và thiếu thiện chí làm cho thơ bị cản trở rất nhiều. Giảng dạy thơ cơ trong trường học hình như có những bất cập và hạn chế. Chúng tôi sẽ có những hội thảo về những nhà thơ mới. Không phải để vùi dập, để lăng xê ai mà để bạn đọc hiểu về họ. Tôi chỉ cần hỏi tất cả những người kể cả những người đang dạy rẳng liệu họ đã hiểu hết được những tinh tuý của Truyện Kiều chưa? Cách đọc bằng tiếng Việt thơ lục bát liệu đã miêu tả được hết tinh thần của Truyện Kiều? Chúng ta cần phải có cách tiếp cận khác và cách giảng dạy khác đi… Đó là một vấn đề vất vả nhưng chúng ta cần phải khởi động và tính lại.

- Nhà báo Ngân Phương: Xin hỏi nhà thơ Phan Hoàng, anh có mong muốn một nhà phê bình nào đó chỉ ra trong thơ của mình có gì không?

- Nhà thơ Phan Hoàng: Tất nhiên là tôi mong muốn. Một nhà phê bình không chỉ khen mà chỉ cho thơ mình có gì. Xin lỗi nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp, có một thời gian chúng ta có lỗ hổng về các nhà phê bình. Nhưng gần đây tôi phát hiện ra nhiều nhà phê bình có trí tuệ và đầy tâm huyết. Thực tế, có một thời kỳ có một số nhà phê bình phải chịu những áp lực. Tìm cái mới, rất khó. Có một thời kỳ chúng ta chỉ có tiếng Nga thôi.

- Nhà báo Ngân Phương: Theo các anh có phần phải lăng xê, PR cho thơ không?

- Nhà thơ Phan Hoàng: Thơ ca là một sản phẩm văn hóa nên nếu có chiến dịch quảng bá cũng tốt. Hãy cho nó một chỗ đứng. Ví dụ cụ thể tờ Nghệ thuật mới của anh Quang Thiều mới ra. Phải nói rằng nó có một điểm mới là chưa có một tờ báo in nào lại in hai trang thơ của một tác giả. Điều đó cho thấy thơ ca đã có chỗ đứng. Và những người có vị thế đã tạo chỗ đứng cho thơ ca. Cuộc thi Đây biển Việt Nam do báo VietNamNet tổ chức nữa. Không chỉ các nhà quản lý mà báo chí cũng quan tâm và quảng bá cho thơ ca thì tốt quá rồi.

- Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp: Đào tạo các nhà thơ biết quảng bá cho tác phẩm của mình là điều Khó, PR quảng cáo thơ để sống tốt đẹp hơn thì đó là điều lành mạnh. PR theo cách nào là một bài toán mà mỗi nhà xuất bản sẽ có cách giải riêng nhưng điều đầu tiên khi xuất bản một sản phẩm thi ca thì con người là mục đích đầu tiên để hướng tới. Thời của chúng ta đang sống là thời tự sự. Đọc thơ và phát hiện thơ đich thực rất khó. Có một bạn đọc đi qua tôi và nói: Anh Điệp ơi, thơ bây giờ không hay bằng cách đây vài chục năm vì không có vần. Trên thực tế thế giới đã bỏ vần điệu trong thơ từ lâu. Trong khi nhiều người được biết đến nhờ PR thì cũng có những người đang âm thầm cống hiến. Đừng sốt ruột. Nghệ thuật đích thực rồi sẽ được nhiều người biết đến. Tôi muốn nhấn mạnh rằng, nghệ thuật không thể sốt ruột được.

- Nhà báo Ngân Phương: Còn anh Thiều, anh đã từng PR cho thơ mình chưa?

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều

- Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều:  Đôi khi trong quan niệm của rất nhiều người VN luôn coi thơ như một thứ vui, thứ hão huyền. Đây là một sai lầm nghiêm trọng.

Quảng bá cho thơ là quảng bá cho những vẻ đẹp của cuộc sống. Tôi đến Mỹ và thây rẳng mỗi đứa trẻ đều có một cuốn sách ở đầu giường của mình. Giáo dục ở đó họ khiến cho mỗi trẻ em đều đến với thơ như một điều thú vị và cách tiếp cận hết sức gần gũi. Ở Mỹ hàng năm đều có cuộc hội thảo: Thơ ca đang sống hay đang chết? Điều họ đang bàn không phải về chuyện thơ sống hay chết theo nghĩa đen mà chính là bàn về những điều tốt đẹp hay vô cảm của cuộc sống có còn hay không. Vì vậy quảng bá cho văn thơ đều là cách để quảng bá cho những điều tốt đẹp qua đó chính là để đẩy lùi những điều bất hạnh trong cuộc sống.

Ở nước Mỹ, nơi mà chúng ta đã từng coi là cái nôi của chủ nghĩa tư bản, cũng chính tại đó lại là nơi họ tìm mọi cách để quảng bá cho thơ nhiều nhất. Tại các trường học, hay trên các bức tường ở khắp mọi nơi đều có thể biến thành nơi để quảng bá cho thơ. Thơ mang trong mình một sức mạnh và vẻ đẹp huyền bí. Đã có một câu chuyện rẳng, có một cô bé khi tuyệt vọng nhất đã đọc một bài thơ mà thay đổi. Sự thay đổi của một con người từ bên bờ tuyệt vọng bên cạnh cái chết mà quay trờ lại để sống. Thơ ở ngay dưới chân bạn. Chỉ khi bạn ý thức và quan tâm đến nó, chú ý đến nó thì thơ sẽ hiện hữu với một vẻ đẹp. Tuy rằng ngày nay ít người còn tin vào phép màu, nhưng tôi vẫn tin. Vì chính những thay đổi mà thi ca đem lại cho con người chính là một phép màu.

- Nhà báo Ngân Phương: Các anh suy nghĩ thế nào về thế hệ nhà thơ trẻ?

- Nhà thơ Phan Hoàng: Tôi cho rằng thơ cũng giống như một cô gái. Khi mới lớn thì thích chăm chút về hình thức. Các bạn làm thơ trẻ cũng vậy. Khi bước vào thơ ca, đôi khi làm hình thức, rối rắm cả lên. Ttôi ví dụ như nhóm Ngựa trời chẳng hạn ngày xưa khác bây giờ khác, rõ ràng là đã chín chắn hơn nhiều. Tất nhiên không phải bạn thơ nào cũng có sự cách tân. Sẵn nói về văn hóa của Mỹ, trong cái dở trước năm 1975, phải nói rằng chúng ta tiếp nhận được cái hay của văn hóa Phương Tây. Chúng ta có những nhà thơ tôi cho rằng tầm ảnh hưởng của họ đối với thơ ca là rất nhiều.

Tôi từng nghe một thực trạng là thơ trẻ ở Sài Gòn chỉ là rối rắm thôi. Tôi cho rằng đó là ý kiến phiến diện. Tôi tin rằng các bạn trẻ làm thơ cũng vậy, trừ một số người còn những nhà thơ mà tài năng đích thực thì sẽ âm thầm, lặng lẽ. Điều khác biệt của TP.HCM với Hà Nội là không có những trình diễn trong thơ. Tôi nghĩ rằng thơ là một cái gì đó mang vẻ đẹp thầm lặng. Là sự giao lưu của nhà thơ với bạn đọc chứ không phải là nơi để trình diễn.

- Nhà báo Ngân Phương: Quan điểm của các anh thế nào về nhận định các nhà thơ trẻ hiện nay luôn bị sức ép của sự cách tân và muốn cách tân nhưng lại rơi vào quá hình thức?

- Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp: Nghệ thuật mà không cách tân là nghệ thuật chết. Chính vì thế, cách tân là điều cần thiết.

Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp

Cách tân có hai loại: Cách tân thật sự và la làng cách tân. Hướng cách tân đầu tiên sẽ tồn tại mãi mãi. Hướng thứ hai sớm bị bạn đọc lãng quên. Xét đến nỗ lực sáng tạo đích thực của nghệ sĩ, sáng tạo đến đích và không đến đích nhưng chúng ta đều tôn trọng họ. Những nghệ sĩ sáng tạo không đến đích thì chúng ta cần phải xem xét lại cho đúng đắn.

Khi chúng ta bước ra dàn đồng ca của kháng chiến, chúng ta có sự đa dạng về giọng điệu. Sáng tạo là sự bức thiết của nghệ thuật và sự tự thân của những nhà thơ. Cần có sự khoan dung của các sáng tạo. Nguyễn Tuân, Nam Cao cũng làm thơ nhưng thơ của họ cũng tàm tạm rồi họ bước sang và thành danh lĩnh vực văn xuôi. Khi cách tân, sáng tạo nhà phê bình cứ nhăm nhăm vùi dập nó thì cần phải xem lại. 

- Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều: Tôi cho rằng cái chết với thi ca trong 5 năm, mười năm không phải là nguyên nhân chính. Nguyên nhân chính đó chính là tính sáng tạo từ chính các nhà thơ.Tính sáng tạo, tính phong phú của các nhà thơ sẽ là ngùôn sống cho thi ca. Vì vậy khi những người trẻ có những sáng tạo thì hãy trân trọng họ.

- Nhà báo Ngân Phương: Thưa anh Phan Hoàng, ở  TP.HCM các tập thơ của các nhà thơ đương đại có bán chạy không? và lý do?

- Nhà thơ Phan Hoàng: Các tập thơ của nhà thơ đương đại vẫn bán được nhưng số lượng ít thôi. Chúng tôi - những nhà thơ hiểu được điều đó. Nhưng tôi cho rằng tặng sách, cho sách cũng là một cách, một kênh phổ biến thơ ca.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Ngân Phương, Nguyễn Đăng Điệp

- Nhà báo Ngân Phương: Theo độc giả Nguyễn Huy Vi thì “thơ vẫn bán khá chạy”. Vậy theo ông, từ kết quả công bố những tập thơ bán chạy ở trên, có thể đưa ra những đặc điểm cơ bản nào của thi ca để nó thực sự trở thành một sản phẩm văn hoá như trước nay của chúng ta?

- Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp: Dù muốn hay không muốn thơ ca cũng có thời đại của nó. Thời của lứa trẻ sau này có cái nhìn nhận khác biệt. Đúng là tác giả đã ổn định, đã được đưa vào trường học và đã được nhiều người đọc hơn. Những tác phẩm thơ đuơng đại con đường tới độc giả khó hơn. Thứ nhất, độc giả phải có "lỗ tai mới" đón nhận cái mới. Thứ hai, trong nỗ lực đa dạng thơ ca,các nhà thơ cũng phải tìm phương thức tiếp cận người đọc

- Nhà báo Ngân Phương: Một độc giả có hỏi: "Tản Đà đã từng nói "văn chương hạ giới rẻ như bèo", ngay cả đến ngày nay ít nhà thơ, nhà văn sống được bằng ngòi bút của mình, điều này trái ngược với nhiều nước phương Tây...  Vậy các ông dành lời khuyên gì?"

- Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp:  Không phải chỉ Tản Đà, Xuân Diệu từng nói cơm áo không đổi với khách thơ. Đây là tồn tại nhưng nếu sáng tác nghệ thuật mà ngay từ đầu đòi nổi tiếng, đòi nhiều tiền thì bước đầu bước vào nghệ thuật đã là sai. Ở Việt nam một nghệ sĩ thực sự có tài năng yêu nghề thì một lúc nào đó họ sẽ sống được với nghề.

- Nhà thơ Phan Hoàng: Tôi nghĩ rằng không chỉ trong nước mà cả nước ngoài, các nhà văn, nhà thơ đã sống được bằng ngòi bút của mình là họ phải có sự chín muồi bằng ngòi bút của mình. Ngay như anh Đăng Điệp thì ngoài việc ăn lương của nhà nước thì cũng phải viết thêm hay như tôi ngoài làm thơ còn phải làm báo. Hoặc một ca sĩ cũng vậy, có một thương hiệu thì cũng phải tốn kém, đổ công sức nhiều. Bởi vậy những bạn trẻ nào đã có ngọn lửa đam mê dành cho thơ ca thì cũng phải luôn dành sự tâm huyết cho nó.

Ban Văn hóa VNN

Ảnh: Nguyễn Hoàng