Cần nhận rõ thực trạng xuống cấp và sa sút tính chuyên nghiệp của báo chí văn nghệ để kịp thời chấn chỉnh và khắc phục dần. Nguyên nhân của thực trạng.
Báo chí văn nghệ (loại hình báo
viết, in) sau Cách mạng tháng 8/1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã có lịch sử
hơn 60 năm(2). Từ chỗ lúc đầu chỉ có 01 tờ tạp chí duy nhất cho toàn giới, sau
hơn 60 năm hình thành và phát triển nhịp với sự lớn mạnh của mặt trận Văn học
Nghệ thuật (VHNT) cả nước, đến nay 10 Hội VHNT chuyên nghành TƯ và 63 Hội VHNT
tỉnh, thành phố từ Bắc vào Nam, mỗi Hội đều có ít nhất 01 tờ báo (ra hàng tuần
hay bán nguyệt san); hoặc 01 tờ tạp chí (ra hàng tháng hay 2, 3 tháng/1 kỳ) là
cơ quan ngôn luận chính thức và chủ yếu của Hội. Tổng số đầu báo, tạp chí của
Hội VHNT ở TƯ và các tỉnh, thành phố trong cả nước là hơn 90 tờ.
Nhìn chung, báo chí văn nghệ, qua
từng giai đoạn cách mạng, đã góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng nền văn
nghệ dân chủ mới, tiến lên nền văn nghệ xã hội chủ nghĩa, với tính chất dân
tộc, tiên tiến và nhân văn, đáp ứng một phần nhu cầu của công chúng khát khao
văn hóa đọc.
Nhưng bước vào thời kỳ đổi mới,
trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ
nghĩa, do sự phát triển mạnh mẽ của thông tin - truyền thông, bên cạnh văn hóa
đọc truyền thống còn có văn hóa nghe nhìn, văn hóa mạng internet, chúng ta đã
chưa chú ý đúng mức để lĩnh vực văn hóa, văn nghệ phát triển hài hòa với các
lĩnh vực khác như chính trị, kinh tế, xã hội. Nghị quyết Hội nghị TƯ 5 khóa
VIII (7/1998) và Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị khóa X (6/2008) với định hướng
“xây dựng và phát triển nền văn hóa, văn nghệ Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản
sắc dân tộc” đã bước đầu kịp thời khắc phục tình trạng trên.
Song trên phạm vi báo chí văn nghệ
(in, viết) một khu vực quan trọng của báo chí nói chung, nơi vừa thuộc sự quản
lý nghề nghiệp của cơ quan báo chí vừa thuộc cơ quan Hội văn nghệ chủ quản về
nội dung và tổ chức hoạt động - thì ở cấp vĩ mô, có lẽ vẫn chưa có một văn bản
riêng nào do Đảng và Nhà nước ban hành cho thấy sự chỉ đạo rốt ráo từ cơ quan
lãnh đạo và quản lý cao nhất của đất nước đối với một lĩnh vực nhạy cảm, đặc
thù, kết hợp đồng thời cả hai loại hình tư duy: báo chí - tuyên truyền và sáng
tạo văn học - nghệ thuật trong một loại kiểu ấn phẩm như báo chí văn nghệ.
Có thể nói trong định hướng ngày
càng sáng rõ về sự nghiệp báo chí, văn hoá, văn nghệ (nói chung) đã được thể
hiện qua các văn kiện Nhà nước, Nghị quyết của Đảng thì những trang, những dòng
đề cập đến báo chí văn nghệ quả thực là còn quá ít ỏi, sơ sài, hình như thả nổi
cho sự quản lý của mỗi bên: cơ quan báo chí và cơ quan Hội văn nghệ. Vì thế sự
đầu tư, hỗ trợ từ nguồn kinh phí Nhà nước cho báo chí văn nghệ mới rơi vào “bó
cứng” suốt hơn 20 năm nay (mỗi cơ quan báo chí cấp TƯ, qua Bộ Văn hóa - Thông
tin trước đây, nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, chỉ được Nhà nước hỗ trợ
50 triệu đồng/năm, kể từ 1991) hoặc tùy tiện (mỗi Hội chủ quản ở TƯ hoặc địa
phương, tùy theo hạn mức kinh phí Nhà nước cấp tổng thể cho Hội mà san sẻ, phân
bổ lại một phần cho tờ báo, tờ tạp chí mà mình quản lý trực tiếp, tối đa chỉ
bằng 1/10 kinh phí ít ỏi của toàn Hội). Tờ báo, tạp chí nào muốn được kinh phí
nhiều hơn thì về tổ chức phải tách ra độc lập, trực thuộc tỉnh, thành phố để
UBND tỉnh, thành phố có căn cứ làm đầu mối trực tiếp cấp hỗ trợ kinh phí hoạt
động cho tờ báo, tạp chí đó.
Rồi việc bố trí người làm báo chí
văn nghệ theo kiểu tư duy nhiệm kỳ quan phương và thiển cận, nhất là ở các tỉnh
và thành phố, nhìn chung là chưa đủ cơ số biên chế, lại tùy tiện, không đạt
tiêu chuẩn là văn nghệ sĩ chuyên trách, là nhà báo chuyên nghiệp đã được đào
tạo ít nhất ở bậc Đại học. Lại nữa, cơ sở vật chất, thiết bị máy móc cho báo
chí tác nghiệp nhanh, đảm bảo chất lượng cao, nhìn chung là chưa đạt, còn lạc
hậu, nghèo nàn, cũ kỹ.
Trong tình hình lãnh đạo, chỉ đạo,
phân cấp quản lý, hỗ trợ kinh phí, sắp xếp nhân sự, trang thiết bị vật chất...
như vậy, nên chất lượng báo chí văn nghệ bị giảm sút: một số báo chí văn nghệ
địa phương bằng lòng với việc trở thành loại ấn phẩm định kỳ tập hợp sáng tác
văn học là chủ yếu; với bài vở, tin, ảnh có chất lượng trung bình yếu hoặc
thấp; trình bày mỹ thuật, ma-két bìa và các trang ruột thiếu chuẩn mực quốc
gia, không đảm bảo tính chuyên nghiệp của ấn phẩm báo chí; tia-ra phát hành
thấp, dồn kỳ, ít trang nên dung lượng mỏng, nghèo nàn; nhuận bút trả thấp không
thu hút nhiệt tình và tâm huyết gửi bài của cộng tác viên là văn nghệ sĩ tên
tuổi...
Tình hình sa sút của báo chí văn
nghệ đã đến mực báo động khẩn cấp, không thể lùi, tụt dốc hơn được nữa; cần
phải dừng lại chấn chỉnh, vực xốc báo chí văn nghệ vươn lên.
Một
số biện pháp khắc phục
Đảng và Nhà nước cần khảo sát, tiến
tới ban hành một văn bản chính thức (ở cấp độ phù hợp: Pháp lệnh, Thông tư, Quy
định hoặc Hướng dẫn thực hiện...) cho thấy sự quan tâm thiết thực, sâu sát với
quan điểm, chính kiến rõ ràng về định hướng nhiệm vụ, chức năng, phân cấp quản
lý, chăm chút báo chí văn nghệ, xếp báo chí văn nghệ vào loại hình tương đương
đơn vị công lập, được Nhà nước hỗ trợ kinh phí phần lớn. Có như vậy báo chí văn
nghệ mới có hành lang pháp lý rõ ràng để đủ điều kiện hoàn thành sứ mệnh thực
thi các nhiệm vụ chính trị - xã hội - nghề nghiệp được giao phó, thoát khỏi
cảnh chạy vạy, xin xỏ hết cửa này đến cửa khác.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, cần nhận
rõ đặc điểm của báo chí các ngành, tổ chức, để tránh rập khuôn(3). Vậy chúng ta
cần quán triệt để các cấp (tổ chức Đảng, chính quyền, Hội văn nghệ) nhận rõ đặc
điểm chức năng của báo chí văn nghệ (vừa là người tuyên truyền bảo vệ cái đúng,
phê phán cái sai; vừa làm nghề nghệ thuật hướng về cái hay và cái đẹp); đặc
điểm của ngôn ngữ báo chí văn nghệ (kết hợp giữa ngôn ngữ tân văn, chính luận
của báo chí với ngôn ngữ tự thân, riêng của từng chuyên nghành văn nghệ); đặc
điểm của người làm báo văn nghệ (hai trong một: vừa là nhà báo, vừa là văn nghệ
sĩ hay nói cách khác là văn nghệ sĩ làm báo theo kiểu của văn nghệ).
Như vậy cần tạo những điều kiện tối
thiểu, cần và đủ, để báo chí văn nghệ hoàn thành nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ
chuyên môn bằng tác phẩm văn nghệ là chính yếu, trong đó kết tinh phẩm chất,
tài năng, góc nhìn và phương pháp nghệ thuật tiếp cận đời sống xã hội của văn
nghệ sĩ, hướng con người tới những mục tiêu của Chân - Thiện - Mỹ.
Nhà nước cần xem xét lại việc đầu tư
hỗ trợ kinh phí trực tiếp cho báo chí văn nghệ; về tổ chức biên chế nhân sự; về
cơ sở vật chất trang thiết bị tác nghiệp, truyền thông hiện đại... cùng với xây
dựng các chính sách, chế độ đối với cơ quan báo chí văn nghệ và người làm báo
chí văn nghệ, một cách khả thi, trên cơ sở tham khảo các ý kiến đề xuất, tư vấn
từ hai cơ quan Bộ Thông tin - Truyền thông và Uỷ ban toàn quốc Liên hiệp các
Hội VHNT Việt Nam.
Về phía cơ quan chủ quản báo chí văn
nghệ là các Hội VHNT chuyên ngành TƯ, các Hội VHNT tỉnh, thành phố cần rà soát,
chấn chỉnh việc bố trí sử dụng cán bộ thuộc Ban chấp hành Hội, cơ quan Hội là
văn nghệ sĩ làm báo chuyên trách trên các cương bị chủ chốt: Tổng biên tập, Phó
tổng biên tập, Trưởng ban biên tập, Thư ký Tòa soạn... theo đúng quy trình bổ
nhiệm và tiêu chuẩn cương vị phụ trách. Với Tòa soạn, tuyệt đối không phân công
kiêm nhiệm quản lý, chức danh không đúng ngạch bậc Luật Báo chí quy định, không
phải là cán bộ có sở trường chuyên môn về văn nghệ và báo chí.
Tổng biên tập phải chịu trách nhiệm
trước cơ quan chủ quản về việc sử dụng các loại cán bộ nhân viên khác (biên tập
viên, phóng viên, họa sĩ, nhân viên vi tính, nhân viên sửa morát, nhân viên
phát hành - văn phòng, kế toán, thủ quỹ, lái xe...) sao cho đảm bảo phù hợp với
yêu cầu nâng cao chất lượng và tính chuyên nghiệp và hiệu quả hoạt động mọi mặt
của báo văn nghệ.
Từng tòa soạn báo chí văn nghệ cần
chủ động xây dựng quy hoạch và kế hoạch hoạt động dài hạn, từng năm, từng quý
và hàng tháng, đảm bảo ấn phẩm hay, đẹp và ra đúng kỳ, nhanh đến tay người đọc:
chú trọng chất lượng các loại bài vở; tranh ảnh, tin tức, hài hòa giữa sáng tác
thuộc các thể loại và chuyên ngành với bài nghiên cứu - lý luận - phê bình; bài
diễn đàn, phỏng vấn, trao đổi ý kiến về các vấn đề chính trị - xã hội - nghề
nghiệp hữu quan và bức xúc. Đồng thời coi trọng nghệ thuật thể hiện mang bản
sắc văn hóa vùng miền, mang phong cách riêng của tờ báo Hội mình (qua đặt tên
báo và măng-sét, lo-gô, qua sắp sắp xếp các chuyên mục, ma-két trình bày các
trang bìa, trang ruột, sửa mo-rát kỹ lưỡng...)
Duy trì mạng lưới cộng tác viên nòng
cốt trong và ngoài Hội, trong và ngoài tỉnh cho từng chuyên mục, thể loại; thực
hiện chi trả nhuận bút hợp lý, nhanh gọn; từng bước mở rộng mạng lưới phát hành
đến các vùng địa bàn và các loại đối tượng người đọc ở trong và ngoài nước.
Thành thực tự phê bình và tiếp thu
phê bình từ phía độc giả đối với báo, Tạp chí của Hội mình, nghiêm túc khắc
phục các bất cập, sửa các lỗi do yếu kém để báo chí văn nghệ đáp ứng mạnh mẽ
yêu cầu phát triển của các chuyên ngành văn học nghệ thuật, của phong trào VHNT
của tỉnh, thành phố.
*
Tóm lại báo chí văn nghệ là loại
hình báo chí loại biệt và đặc thù, vừa tuyên truyền đấu tranh bảo vệ đường lối
văn hóa, văn nghệ của Đảng, vừa quảng bá tác phẩm VHNT tốt, lành mạnh tới đông
đảo người đọc, xây dựng nền tảng tinh thần tốt đẹp của xã hội, nâng cao thị
hiếu và năng lực thẩm mỹ của con người hiện đại, văn minh. Báo chí văn nghệ cần
hay, đẹp, được công chúng hào hứng đón nhận và bổ ích đối với họ, để đời cho
mai sau.
Cần hoàn thiện sự lãnh đạo, quản lý
với cơ chế, chính sách phù hợp để báo chí văn nghệ tiếp tục tồn tại và phát
triển, là loại hình báo chí chứa đựng những thông tin thẩm mỹ và giá trị thẩm
mỹ cao quý mà không loại hình báo chí nào thay thế được. Sự hiện diện của báo
chí văn nghệ là không thể thiếu được, góp phần làm phong phú đời sống tư tưởng,
tinh thần, tình cảm và đáp ứng khát vọng cảm thụ cái Đẹp của mỗi con người.
PGS.TS Nguyễn Ngọc Thiện
---------------------
(*)
Bài viết nhân Hội nghị báo chí văn nghệ toàn quốc, họp tháng 4/2012, tại TP.
Huế.
Tiêu
đề do tác giả đặt là "Nhận rõ đặc điểm riêng, để báo chí văn nghệ (in,
viết) luôn hay và đẹp, đến nhanh với người đọc"
(1)
Trường Chinh - Về văn hóa và nghệ thuật, tập II, Nxb. Văn học, H., 1986, tr.
225
(2)
Tính là 67 năm, nếu kể từ số 1 Tạp chí Tiên phong của Hội Văn hóa cứu quốc phát
hành 12/1945; tính là 64 năm, nếu kể từ số 1 Tạp chí Văn nghệ của Hội Văn nghệ
Việt Nam, phát hành 3/1948.
(3)
Hồ Chí Minh - Về công tác văn nghệ, Nxb. Sự thật, H., 1971, tr. 43.
vớ vẩn.
ReplyDelete