Với tinh thần bám sát thực tiễn, bám sát các yêu cầu của đời sống xã hội và văn học, nhiều ý kiến bày tỏ sự đồng tình với Báo cáo đề dẫn được trình bày tại Hội thảo này. Hội thảo không chỉ hướng tới một cái nhìn khá toàn diện về thực trạng phê bình văn học hiện nay, lý giải sâu sắc nguyên nhân của thực trạng dựa trên các căn cứ lý luận và thực tiễn, mà còn bước đầu hướng tới những giải pháp khả thi, hữu hiệu nhằm tạo ra một sự chuyển biến tích cực trong hoạt động phê bình văn học. Do thời gian chuẩn bị không nhiều và thời gian Hội thảo có hạn nên nhiều vấn đề khá cụ thể như thế nào là phê bình có hiệu quả? Thế nào là phê bình có chất lượng? … còn bỏ ngỏ, chưa được bàn đến, hoặc mới đề cập lướt qua vì có quá nhiều nội dung liên quan chủ đề này cần được tiếp tục phân tích, thảo luận nghiêm túc. Mục tiêu chính của Hội thảo hôm nay cần tập trung bàn luận, trao đổi chính là làm gì và làm thế nào để nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động phê bình văn học? Với các vấn đề, các nội dung được đề cập trong quá trình trao đổi, thảo luận, có thể khẳng định Hội thảo đã đạt được các mục tiêu đề ra.
Thay mặt Đoàn Chủ tịch và Ban tổ
chức, tôi xin được tổng kết Hội thảo trên những nét lớn sau đây:
1- Nhìn vào thực tiễn sáng tác với
tư cách là đối tượng chính của phê bình, chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy đó
là một thực tiễn khá phong phú, sinh động, đúng như nhận xét của Giáo sư Phong
Lê: “Chính vào lúc phê bình thiếu tính chuyên nghiệp nhất thì đời sống sáng tác
lại bề bộn, nhiều màu vẻ nhất”. Chưa bao giờ đội ngũ tác giả sáng tác văn học
lại hùng hậu như hiện nay. Các tác giả mới ở đủ mọi lứa tuổi, mọi lĩnh vực, mọi
vùng miền liên tục xuất hiện. Nhiều thể nghiệm cách tân về hình thức và phong
cách cá nhân đã xuất hiện khiến cho văn đàn sôi động, mang nhiều phẩm chất mới
mà các giai đoạn văn học trước đây chưa hề có. Hiện tượng “Thơ tràn bờ” như
nhận xét của nhà thơ Hữu Thỉnh, hay “Tiểu thuyết được mùa”, “Truyện ngắn bội
thu” là những tín hiệu khả quan của thực tiễn sáng tác. Trong một số năm gần
đây, các giải thưởng văn học ở các thể loại tuy số lượng chưa phản ánh đúng lắm
chất lượng sáng tác, nhưng phần nào phản ánh được diện mạo và sinh khí của nền
văn học. Có thể đánh giá một cách tổng quát, đó là một thực tiễn sáng tác phát
triển phong phú, đa thanh, đa diện và giữ được dòng mạch chủ yếu là chủ nghĩa
yêu nước, dân chủ, nhân văn.
Cùng với những tín hiệu vui của sáng
tác nêu trên, chúng ta cũng ghi nhận những cố gắng bước đầu của hoạt động
phê bình văn học trong thời gian qua. Tuy những thành tựu đó còn xa mới đạt
được yêu cầu cao của đời sống xã hội và văn học, nhưng hoạt động phê bình đã có
những nỗ lực nhất định trong việc bám sát thực tiễn sáng tác đang vận động theo
chiều hướng hết sức đa dạng, phức tạp; kịp thời phát hiện những nhân tố mới,
khích lệ những tài năng trẻ; bày tỏ thái độ trước các biểu hiện tiêu cực trong
sáng tác; bước đầu phát hiện và giới thiệu trên báo chí những cái hay, cái đẹp,
cái mới của những tác phẩm mới xuất hiện, góp phần hướng dẫn dư luận và định
hướng thị hiếu nghệ thuật của công chúng; đồng thời góp sức uốn nắn, phê phán
những biểu hiện lệch lạc, sai trái trong hoạt động văn học.
Trong bối cảnh giao lưu và hội nhập
quốc tế hiện nay, nhiều lý thuyết văn nghệ hiện đại của thế giới đã và đang
được giới thiệu ở ViệtNam. Với tinh thần nghiên cứu, tiếp thu và vận dụng một
cách thận trọng các thành tựu lý thuyết văn nghệ đó vào thực tiễn hoạt động phê
bình Việt Nam, những hệ tham chiếu mới, những triển vọng phê bình mới đang từng
bước được mở ra.
Hội thảo trân trọng và đánh giá cao
những kết quả này của hoạt động phê bình trong tình hình còn nhiều bề bộn, phức
tạp, đan xen thuận lợi, khó khăn, không thể giải quyết một sớm, một chiều.
2- Về vấn đề nhận thức vai trò,
chức năng của phê bình
Kế thừa những kết quả đạt được trong
các cuộc Hội thảo về Lý luận, phê bình do Hội đồng Lý luận, phê bình văn
học, nghệ thuật Trung ương các nhiệm kỳ IX, X; Hội Nhà văn Việt Nam và Viện Văn
học tổ chức trong những năm qua, tại Hội thảo lần này, vấn đề nhận thức vai
trò, chức năng của phê bình văn học lại một lần nữa được đặt ra như một tiền đề
lý luận để nhận thức thực tiễn. Tuy bản thân vấn đề không còn mới, không còn đủ
sức tạo ra sự hấp dẫn, nhưng do tầm quan trọng của nó, phần lớn các tham luận
dựa trên những luận điểm của các nhà mỹ học nổi tiếng, đều nhấn mạnh lại vai
trò của phê bình như là sự “tự ý thức”; là “ý thức triết học của văn học”; là
“mỹ học vận động” v.v… Nhưng lần này trong khi dẫn lại câu của Bielinski,
PGS.TS. La Khắc Hòa đề nghị bổ sung: “Vì văn học là hoạt động thẩm mỹ nên phê
bình văn học cần được xem là sự tự ý thức thẩm mỹ của văn chương”.Còn một số ý
kiến khác nhấn mạnh mặt này mặt khác liên quan vai trò, chức năng của phê bình
văn học, như ý kiến của GS.TS. Trần Đình Sử đề nghị: “cần đưa khái niệm phương
pháp sáng tác ra khỏi phê bình văn học hiện nay”. Đây là những vấn đề đáng quan
tâm về học thuật, cần được thảo luận chuyên sâu ở cuộc Tọa đàm khác, hoặc đăng
tải trong chuyên mục “Nghiên cứu – Trao đổi” ở Tạp chí lý luận, phê bình văn
học, nghệ thuật. Hội thảo ghi nhận và trân trọng những ý kiến tâm huyết đó.
Mặc dù không trực diện bàn về vấn đề
rất quan trọng thuộc bản chất của phê bình, nhưng nhiều tác giả trong khi tham
luận đã lưu ý đến bản chất vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật của phê bình.
Là khoa học, nó đòi hỏi phải khách quan, phải dựa trên nhận thức lý tính. Là
nghệ thuật, nó tôn trọng chủ quan, chấp nhận cảm tính; và mục tiêu cuối cùng
với vai trò vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật, phê bình phải làm tốt chức năng
thẩm định, phán đoán, dự báo, định hướng công chúng, thật sự đồng hành và làm
chỗ dựa cho sáng tác phát triển. Tác phẩm phê bình thực thụ thường kết hợp
trong đó cả yếu tố chủ quan lẫn yếu tố khách quan, cả chủ thể lẫn khách thể.
Chỉ như vậy mới làm tốt chức năng cao quý của phê bình. Sự lưu ý này là hết sức
cần thiết vì nó là cơ sở để nhận diện, để định tính cho hoạt động phê bình;
đồng thời đó cũng là tiêu chuẩn để trau dồi phẩm chất chuyên nghiệp cho người
làm phê bình.
3- Về thực trạng phê bình
Phần lớn các tham luận tại Hội thảo
đều ít nhiều đề cập thực trạng của phê bình văn học hiện nay trên tất cả các
cấp độ, các phương diện. Đây là một phần nội dung quan trọng của Hội thảo.
Không nhận diện và đánh giá đúng thực trạng; không chỉ ra được các nguyên nhân
của thực trạng thì không có căn cứ khoa học và thực tiễn để đề ra các giải pháp
đúng đắn cho hoạt động phê bình hiện nay. Trong nhiều cuộc Hội thảo trước đây,
vấn đề thực trạng phê bình từng là tiêu điểm của Hội thảo. Nhưng cho đến nay,
theo ý kiến của nhiều tác giả, thực trạng phê bình vẫn chưa cải thiện được là
bao. Các biểu hiện nghiệp dư; chủ quan cảm tính; ít hiểu biết về lý luận nghệ
thuật và mỹ học sáng tạo; phê bình báo chí chiếm lĩnh văn đàn; đội ngũ phê bình
có nghề thưa vắng dần; văn hóa phê bình không được đề cao v.v… Diễn ra hàng
chục năm nay vẫn còn nguyên đó. Vì vậy nhiều tác giả đã không xem việc nêu đầy
đủ thực trạng là mục tiêu của tham luận, mà chỉ nêu những biểu hiện chính. Với
cách tiếp cận đó, chúng tôi thấy nổi lên một số vấn đề cần quan tâm
trong đánh giá thực trạng phê bình văn học hiện nay như sau:
Thứ nhất:
- Nhìn vào đội ngũ phê bình văn học
hiện nay, dễ dàng nhận thấy sự thiếu vắng những cây bút phê bình chuyên nghiệp,
có nghề, có uy danh. Phần lớn các nhà phê bình có tên tuổi trước đây hoặc do
tuổi tác, hoặc do ngại va chạm, hoặc do không còn cập nhật được đời sống sáng
tác… đã lặng lẽ rút lui khỏi địa hạt phê bình để làm nghiên cứu, biên khảo hoặc
các công việc khác. Thay vì, lực lượng phê bình chính hiện nay là các phóng
viên báo chí, các cán bộ nghiên cứu, giảng dạy trẻ tuổi, chưa có điều kiện được
trau dồi kiến thức, trang bị lý luận nghệ thuật, tích lũy kinh nghiệm đủ để đáp
ứng yêu cầu của phê bình. Trên mặt báo, trong các buổi phát thanh truyền hình
chuyên mục văn nghệ, xuất hiện chủ yếu là các bài giới thiệu, điểm sách. Chính
sự thiếu hụt của đội ngũ phê bình chuyên nghiệp đã tạo nên hiện tượng “khủng
hoảng” và hội chứng “nghiệp dư” mà không ít tham luận đã nêu lên. So với thực
tiễn sáng tác, một đội ngũ phê bình như hiện nay rõ ràng là thiếu tính kế thừa,
không đáp ứng đủ cả về số lượng lẫn chất lượng, thiếu cả những phẩm chất của
một đội ngũ phê bình mà các nhà văn và công chúng văn học chờ đợi.
Thứ hai:
- Từ một đội ngũ như vậy kéo theo
những hệ lụy làm cho chất lượng của phê bình không cao biểu hiện cả trên bề mặt
lẫn chiều sâu của hoạt động phê bình. Trong suốt một thời gian dài, cho đến
nay, căn bệnh nghiệp dư vẫn tồn tại và luôn luôn ám ảnh. Dấu hiệu dễ nhận thấy
nhất mà các bản tham luận và các ý kiến phát biểu chỉ ra là sự mơ hồ, lẫn lộn
trong nhận thức về bản chất, đối tượng của phê bình; là sự ít hiểu biết về lý
luận nghệ thuật và mỹ học sáng tạo; là sự nông cạn hời hợt trong cảm thụ và
đánh giá; là sự thiếu thuần thục trong các thao tác phê bình; là sự lấn át của
cấp cảm tính so với cấp lý tính v.v… Kết quả là hoạt động phê bình vừa thiếu
tính thuyết phục do thiếu tính khách quan, khoa học; vừa thiếu hấp dẫn do thiếu
khiếu cảm thụ và phát hiện tinh tế của chủ thể phê bình. Hiện tượng phê bình
báo chí lấn át phê bình văn chương đang diễn ra khá phổ biến hiện nay, càng làm
cho tính nghiệp dư của hoạt động phê bình trở nên trầm trọng.
Thứ ba:
- Mặc dù đã được cảnh báo từ lâu,
nhưng trên lĩnh vực phê bình đang cho thấy tình trạng loạn chuẩn, lệch chuẩn,
thiếu chuẩn khá phổ biến. Đây là khe hở để cho những biểu hiện chủ quan, tùy
tiện, những động cơ và mục đích cá nhân xen vào chi phối đời sống văn học. Cũng
do loạn chuẩn, thiếu chuẩn, hệ tiêu chí đánh giá văn chương cũng rơi vào tình
trạng lộn xộn, khiến cho kẻ chê hết lời, người khen cũng hết lời, không còn
biết đâu là thật là ảo. Thói tự phụ, tệ háo danh trong phê bình cũng từ đây nảy
nở. Một biểu hiện đáng suy nghĩ mà nhà phê bình Hoa Bằng đã chỉ ra 7 cái liệt
điểm từ năm 1942 mà tham luận của PGS,TS Nguyễn Ngọc Thiện đã dẫn ra, nhưng
đến nay vẫn hiện hữu! Nếu cứ tiếp diễn tình trạng đó, chúng ta khó có thể xây
dựng được một nền mỹ học phê bình dựa trên nguyên tắc Chân – Thiện – Mỹ của
nghệ thuật.
Thứ tư:
- Đó là thực trạng phê bình tụt hậu,
không theo kịp thực tiễn sáng tác. Thực trạng này đã được Phó Giáo sư – Tiến sĩ
La Khắc Hòa, Giáo sư Phong Lê, Tiến sĩ – nhà phê bình Lê Thành Nghị và một số
tác giả khác đề cập.
Cần hiểu nội hàm của sự tụt hậu là
sự không tương thích giữa một bên là thực tiễn sáng tác phong phú, sinh động,
nhiều màu sắc, nhiều cái mới và cũng khá phức tạp, đang biến động với một bên
là thực tiễn phê bình kém phát triển, nghèo nàn, nghiệp dư; không có khả năng
đánh giá, bắt mạch sáng tác. Chính thực trạng này đã khiến phê bình văn học
nhiều năm qua không đóng được vai trò là sự “tự ý thức” của nền văn học, là “mĩ
học vận động”, là “ý thức triết học của văn học”. Trước rất nhiều hiện tượng:
tích cực có, tiêu cực có; hay có, dở có; mới có, cũ có;… nhưng phê bình chưa có
“con mắt xanh” nghề nghiệp, chưa có cả những linh cảm, trực giác cần có của nhà
phê bình để phát hiện tinh tế, chính xác, biểu dương khích lệ hoặc phê phán kịp
thời nhằm hướng dẫn dư luận, định hướng hoạt động tiếp nhận của công chúng. Vị
thế của phê bình cũng do vậy mà sụt giảm.
4- Về nguyên nhân của thực trạng
- Để lý giải thực trạng, có rất
nhiều nguyên nhân được các tham luận, ý kiến chỉ ra, trong đó có những nguyên
nhân chủ quan thuộc về những người sáng tác văn học và hoạt động phê bình,
nhưng cũng có những nguyên nhân khách quan thuộc về các yếu tố tác động ngoài
văn học. Qua theo dõi tham luận và trao đổi tại diễn đàn Hội thảo, chúng tôi
thấy nổi lên một số nguyên nhân cơ bản sau đây:
- Trước hết là tác động tiêu
cực của cơ chế thị trường. Đây là yếu tố đã và đang tác động mạnh mẽ được khẳng
định trong Hội thảo Văn học, nghệ thuật trong cơ chế thị trường tổ chức
tại Thành phố Hồ Chí Minh 4 năm trước. Trong khi cơ chế thị trường tạo ra những
động lực lớn cho sự phát triển kinh tế – xã hội thì trên một số lĩnh vực, chính
nó lại tạo ra những mặt trái cần phải được nhìn nhận một cách đầy đủ, khách
quan. Văn học, nghệ thuật nói chung, phê bình văn học nói riêng đang bị chi
phối bởi cả hai mặt tích cực lẫn tiêu cực của cơ chế này. Các khuynh hướng phê
bình vụ lợi, phê bình lăng xê, phê bình quảng cáo, phê bình cánh hẩu v.v… đều
ít nhiều chịu sự tác động tiêu cực của cơ chế thị trường. Từ một bình diện
khác, các giá trị tinh thần nói chung, giá trị văn học nói riêng đang bị xem
nhẹ, coi rẻ. Trong một tình hình như vậy, giữ cho được tính khoa học,
tính khách quan của ngòi bút, không nao núng trước những cám dỗ danh lợi quả là
khó khăn. Thực tế cho thấy, không chỉ một số người sáng tác, mà còn cả một số
người làm phê bình nhiều khi không giữ được động cơ thuần khiết khiến cho những
bài phê bình bị méo mó, biến dạng đến mức phi văn chương, hạ thấp nghệ thuật,
không giữ trọn được thiên chức và đạo lý phê bình.
- Thứ hai là tác động của báo
chí và công nghệ thông tin truyền thông. Trong những thập niên gần đây, sự phát
triển ồ ạt và đa dạng của các loại hình báo chí đã làm thay đổi nhu cầu, tâm lý
và thị hiếu của công chúng. Văn hóa đọc lép vế trước văn hóa nghe – nhìn; Nhu
cầu thông tin giải trí thay thế nhu cầu tiếp nhận thưởng thức truyền thống.
Mạng Internet đang tạo ra một sản phẩm văn học mới, một loại hình phê bình mới
thu hút người đọc nhiều hơn. Sự tác động của báo chí và các phương tiện truyền
thông đã làm cho tập quán thưởng thức, tiếp nhận của công chúng thay đổi. Thị
hiếu nghệ thuật ngày càng đa dạng và phân hóa sâu sắc. Phê bình văn học đang
đứng trước các sự lựa chọn nghiệt ngã này. Trong tình hình đó, một vấn đề cơ
bản đặt ra với hoạt động phê bình: làm sao thực hiện được vai trò hướng dẫn thị
hiếu?
- Thứ ba là phê bình văn học
những năm qua hoạt động trong tình trạng thiếu một hệ thống lý luận văn học
chuẩn mực; Thiếu một hệ giá trị tin cậy, một hệ thống tiêu chí làm thước đo
thẩm định văn chương. Tình trạng “khủng hoảng về lý luận văn học” đang là
nguyên nhân trực tiếp dẫn đến không chỉ là sự rối loạn trong phê bình, mà còn
dẫn đến tình trạng mất phương hướng trong sáng tác. Đó là nguyên nhân dẫn đến
bức tranh ảm đạm của phê bình, đặc biệt là tình trạng thiếu chuẩn, lệch chuẩn, loạn
chuẩn đã được các tham luận chỉ ra. Chừng nào hệ thống lý luận văn học chưa
được bổ sung, phát triển và hoàn thiện phù hợp thực tiễn lịch sử và thực tiễn
nghệ thuật mới, thì chừng đó mọi hoạt động sáng tạo, tiếp nhận, đánh giá và chỉ
đạo thực tiễn còn lúng túng, va vấp.
- Thứ tư là phê bình văn học
tuy đứng trước một đối tượng đang vận động, đa dạng, nhiều vẻ, nhưng ít sức
sống lâu bền và kém sức hấp dẫn. Nhìn vào số lượng tác phẩm văn học được xuất
bản vô cùng nhiều, nhưng tác phẩm, tác giả thực sự để lại ấn tượng, có khả năng
kích thích, mời gọi phê bình không nhiều. Ngay cả các giải thưởng văn học cũng
chưa tạo ra được chất men kích thích thúc đẩy phê bình.
- Nguyên nhân cuối cùng cũng
đã từng được nhắc đến nhiều khiến cho không ít người e ngại, lảng tránh phê
bình là văn hóa phê bình, văn hóa tranh luận chưa được coi trọng. Trên
thực tế, có không ít trường hợp phê bình bị biến tướng thành cái cớ để đả kích,
bôi nhọ, giải quyết ân oán cá nhân. Thậm chí trên các báo, đài và mạng Internet
còn có hiện tượng “đánh hôi”, “đánh hội đồng”. Đó là những hành vi phản văn
hóa, phi văn chương cần được chấn chỉnh để trả lại sự trong sáng, lành mạnh cho
hoạt động phê bình.
5. Về giải pháp
Hướng vào mục tiêu của Hội thảo là Nâng
cao chất lượng, hiệu quả của phê bình văn học nên hầu như ở tất cả tham
luận đều ít nhiều, tùy theo từng vấn đề thực trạng cụ thể để kiến nghị giải
pháp. Tuy nhiên, để giải quyết căn cơ thực trạng làm xoay chuyển tình hình thì
số đông đều nhấn mạnh sự cần thiết có những giải pháp đồng bộ, kết hợp
giữa đào tạo và xây dựng đội ngũ với nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ;
xây dựng cơ chế đánh giá, khuyến khích và tạo các điều kiện, khả năng để kích
thích phê bình phát triển.
Dựa trên các kết quả phân tích, đánh
giá thực trạng và các nguyên nhân nêu trên, Báo cáo đề dẫn đã gợi mở nhiều giải
pháp quan trọng, chúng tôi thấy cần nhấn mạnh một số giải pháp chủ yếu
sau đây:
- Trước hết cần đề cao nhận thức
trách nhiệm định hướng của các cơ quan lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý; đề cao vai
trò tư vấn, tham mưu của Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung
ương và các Hội văn học, nghệ thuật chuyên ngành các cấp. Theo chúng tôi “tín
hiệu vui” trong lĩnh vực này phải được khởi nguồn từ những cơ quan, đơn vị có
trách nhiệm nêu trên.
2. Xây dựng kế hoạch chương trình
đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ phê bình có năng lực và phẩm chất nghề nghiệp; có
trình độ chuyên môn sâu, am tường đặc thù văn chương và qui luật sáng tạo nghệ
thuật; nắm vững lý thuyết cơ bản; có bản lĩnh, lương tâm nghề nghiệp trong
sáng. Nói cách khác, cần có đội ngũ phê bình tâm huyết, có trách nhiệm, có tài
năng với ý thức dấn thân vì sự chấn hưng của nền phê bình văn học nước nhà.
Thiết nghĩ, cần nhắc lại lời tâm huyết của Mác khi đề cập trách nhiệm của người
cầm bút: “Nhà văn hoàn toàn không coi tác phẩm của mình là một phương tiện.
Tác phẩm là mục đích tự thân; tác phẩm không phải là phương tiện đối với nhà
văn cũng như đối với những người khác, cho nên nhà văn, khi cần có thể hy sinh
sự tồn tại cá nhân của mình cho sự tồn tại của tác phẩm”.
Trong nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng
đội ngũ phê bình, nhiều ý kiến lưu ý vai trò giảng dạy văn học trong các nhà
trường, từ phổ thông đến cao đẳng, đại học chuyên ngành, dưới sự lãnh đạo, quản
lý trực tiếp của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
3. Phát huy trí tuệ tập thể và ý
thức trách nhiệm cá nhân, từng bước thực hiện chương trình Xây dựng hệ thống
lý luận văn nghệ Việt Nam làm cơ sở cho hoạt động sáng tạo, tiếp nhận, đánh
giá và quản lý văn học, nghệ thuật. Đồng thời, xây dựng hệ thống chuẩn
mực giá trị văn chương, hệ thống tiêu chí đánh
giá tác phẩm. Khi đề cập vấn đề này, đã từng có ý kiến cho rằng: “trong phê
bình văn học không có hệ thống chuẩn mực khách quan chung, mà chỉ có chuẩn mực
của mỗi cá nhân, chỉ có hệ thống do mỗi cá nhân tạo ra”. Đó là một ý kiến cực
đoan, phiến diện. Đúng là hoạt động sáng tạo văn chương cũng như hoạt động phê
bình chủ yếu là hoạt động cá nhân và sản phẩm cũng chủ yếu mang dấu ấn cá nhân.
Tính hệ thống trong kiến thức và phương pháp của mỗi cá nhân là vô cùng quan
trọng. Đối với người làm phê bình, năng khiếu cảm thụ và tư chất cá nhân lại
càng quan trọng hơn. Nhưng như thế không có nghĩa là phê bình văn học không cần
đến một hệ thống giá trị chuẩn mực và một hệ tiêu chí đánh giá khách quan. Trên
cơ sở của hệ thống lý luận văn nghệ được xây dựng, chúng ta sẽ từng bước xây
dựng hệ giá trị văn chương và hệ tiêu chí đánh giá văn học chuẩn mực, khách
quan, khoa học. Ngày nay, Giá trị học đang trở thành một bộ môn khoa học
thu hút được sự quan tâm từ nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Thành tựu của
nó sẽ giúp chúng ta nhận thức rõ hơn qui luật hình thành các giá trị chung, phổ
biến và giá trị riêng gắn với từng lĩnh vực. Tuy vào thời điểm này, trong nước
và trên thế giới đang diễn ra quá trình chuyển đổi các giá trị, trong đó có giá
trị văn học nên chưa định hình một bộ tiêu chí cụ thể. Nhưng theo chúng tôi, hệ
giá trị văn học chuẩn mực mà chúng ta hướng tới sẽ không nằm ngoài bảng giá trị
tinh thần chung của dân tộc, trong đó giá trị nhân văn, giá trị yêu nước, bản
sắc văn hóa dân tộc… vốn là các giá trị tinh thần truyền thống cơ bản của đất
nước ta đã được đúc kết, chắc chắn sẽ phải là những giá trị cốt yếu. Mặt khác,
vì văn học nói chung, phê bình văn học nói riêng là những bộ môn nghệ thuật nên
không thể thiếu vắng các giá trị Chân – Thiện – Mỹ vốn được xem là các giá trị
bản chất của văn học.
Còn bộ tiêu chí đánh giá tác phẩm có
lẽ cần được xây dựng dựa trên các đặc thù văn chương, – một hình thái ý thức xã
hội đặc biệt. Theo đó phải chăng tiêu chuẩn giá trị đích thực của một tác phẩm
nghệ thuật là vẻ đẹp hài hòa giữa các yếu tố nội dung và hình thức; sự hòa
quyện giữa phẩm chất tư tưởng và phẩm chất nghệ thuật; sự gắn kết giữa tính dân
tộc và tính nhân loại; sự giàu có về hàm lượng văn hóa ẩn chứa trong tác phẩm;
sự phong phú, đa dạng về ngôn từ…
4. Nâng cao chất lượng sáng tác văn
học, chất lượng các giải thưởng văn học, tạo ra sức hấp dẫn và các yếu tố kích
thích, mời gọi phê bình. Thời nào cũng vậy, những tài năng lớn, những tác phẩm
lớn, những hiện tượng độc đáo, mới lạ luôn luôn thu hút phê bình. Đó là điểm
gặp gỡ để phê bình đồng hành với sáng tác.
5. Cần có thái độ rõ ràng đối với
những biểu hiện vụ lợi, phi văn chương, thói háo danh và tệ a dua trong hoạt
động phê bình. Sớm phát hiện và ngăn chặn các tác động tiêu cực của cơ chế thị
trường vào phê bình. Giảm thiểu và đi tới loại trừ động cơ cá nhân, thiếu tính
xây dựng trong đời sống phê bình văn học hiện nay. Đề cao đạo lý phê bình, văn
hóa tranh luận và ý thức trách nhiệm của người làm phê bình trước công chúng và
trước lịch sử văn học. Không khí tranh luận cần được khơi lại theo hướng phát
huy và tôn trọng dân chủ trong tranh luận để tất cả đều được bình đẳng, đề cao
ý thức cầu thị trước chân lý văn chương.
6. Cần sự quan tâm đầy đủ hơn đến
phương tiện vật chất trong phạm vi có thể để những người gắn bó với phê bình,
yên tâm làm việc, cống hiến cho sự nghiệp văn học. Cần có chế độ khuyến khích
bằng nhuận bút để lao động phê bình được đánh giá đúng. Đó là một trong những
giải pháp thiết thực, kích thích phê bình hiện nay phát triển.
7. Tăng cường sự phối hợp giữa các
cơ quan lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý nhà nước với các Hội chuyên ngành các cấp;
sự liên kết mật thiết giữa cơ quan chủ quản văn học, nghệ thuật với các cơ quan
thông tin truyền thông, đặc biệt trong lĩnh vực cung cấp thông tin, thẩm định
tác giả, tác phẩm. Trong mối quan hệ này, chúng ta mong muốn các cơ quan thông
tin, truyền thông, nhất là các cơ quan báo, đài chủ lực cần phát huy tốt hơn
nữa vai trò tuyên truyền, quảng bá, định hướng dư luận xã hội đối với các tác phẩm
văn học, nghệ thuật có nội dung tư tưởng và nghệ thuật biểu đạt tốt; đồng thời
tham gia tích cực việc uốn nắn những lệch lạc, phê phán những biểu hiện sai
trái trong văn học, nghệ thuật, đặc biệt trong hoạt động phê bình văn học.
Thưa quí vị đại biểu!
Như trên đã nói, vấn đề Hội thảo hôm
nay tuy không mới, nhưng lại hết sức ngổn ngang, bề bộn. Hội thảo hôm nay kết
thúc, nhưng không có nghĩa là đã khép lại, mà đang mở ra nhiều vấn đề phải suy
nghĩ, nhiều việc phải làm. Trước mắt, Hội đồng sẽ xúc tiến khẩn trương một
nhiệm vụ quan trọng đã được Ban Bí thư khóa XI giao là xây dựng hệ thống lý
luận văn nghệ Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu của đời sống xã hội và văn học
nước ta trong thời kỳ hội nhập và phát triển.
Với nỗ lực của cả giới, với sự quan
tâm của Đảng, Nhà nước, chúng tôi tin tưởng sau Hội thảo sẽ có những chuyển
biến tích cực trong hoạt động phê bình văn học, lấy lại niềm tin của công
chúng, đáp ứng sự mong đợi của toàn xã hội.
Xin trân trọng cảm ơn!
No comments:
Post a Comment